img825

podczas gdy inni spośród mnóstwa gatunków i dziedzin świata tekstów wybierają do opracowania wiadomości, reklamy, narracje, argumentację czy też dyskurs polityczny. Każdy z tych kierunków zdołał zaś wypracować swoje własne pojęcia, metody i procedury.

Jesteśmy oczywiście w stanie zastosować jeszcze inne kategoryzacje. Wszystkie one mogą okazać się użyteczne i doświadczeni badacze dyskursu, jak też nowicjusze i obserwatorzy z zewnątrz, nieraz stosują je w codziennej praktyce. Często w większym stopniu wiążą się z jednym kierunkiem lub orientacją; niektórzy uczeni skłaniają się ku drobiazgowej analizie rzeczywistych wypowiedzi, podczas gdy inni wolą poświęcać się tworzeniu abstrakcyjnej teorii.

Ale z kolei wielu innych obserwatorów mogłoby podważyć zasadność dzielenia pola badań na kierunki, podejścia czy szkoły. Mogą oni argumentować, że ożywcze impulsy zawdzięczamy właśnie nowym kombinacjom ujęć, przekraczającym granice dyscyplin składowych, metod, teorii albo pól przedmiotowych. Mogą odrzucić sztuczne rozróżnienie między teorią, opisem i zastosowaniem, rozpatrując te same zjawiska zarówno w tekstach, jak i w wypowiedziach, a także w obu wymiarach: abstrakcyjnym i empirycznym. Przyj ąwszy szerszą perspektywę, badacze „krytyczni” będą na przykład starać się o uwzględnienie wszystkich poziomów i wymiarów oraz wszystkich metod i ujęć, o ile tylko mogą one przyczynić się do głębszego zrozumienia roli komunikacji w podtrzymywaniu nierówności społecznych. To właśnie owa różnorodność wydaje się jedną ze szczególnie atrakcyjnych cech współczesnej

Inak, obok procesów różnicowania i specjalizacji poszczegól-

dyskursie, czyli na strukturach tekstu lub wypowiedzi; b) te, które badają dyskurs i komunikację pod kątem ich uwarunkowań poznawczych; i c) te, które poświęcają szczególną uwagę kulturze oraz strukturom społecznym.

p nych dyscyplin składowych, możemy zaobserwować równoległe dążenia do integracji. Spośród licznych kierunków badawczych, wymienionych powyżej, wyodrębniliśmy trzy główne typy ujęć: a) te, które skupiają się na „samym”

1 1_____' _ M 1_j______1_ ji_ — 1 _ — ji— 1 1- _____ * i * i \    i ^ '    1 i • "o właśnie ów trójkąt: dyskurs-poznanie-społeczeristwo, wyznacza w gruncie zeczy obszar interdyscyplinarnych badań nad dyskursem.

Jak jednak widzieliśmy, każdy z wierzchołków owego trójkąta jest powiązany z dwoma pozostałymi. Struktury tekstu i interakcji nie potrafimy wyjaśnić bez opisu aspektów kognitywnych, a z kolei procesów poznawczych -bez uświadomienia sobie, że wiedza i przekonania są przyswajane i stosowane za pośrednictwem dyskursu i w społecznych kontekstach; do funkcjonowania mechanizmów poznawczych, społecznych i kulturowych, jak też do ich odtwarzania, potrzebny jest język, dyskurs oraz komunikacja. Niezależnie więc od którego punktu zaczniemy, szybko odkryjemy, że systematyczny opis, analiza i objaśnienie interesujących nas zjawisk muszą realizować interdyscyplinarne dyrektywy, które prowadzą nas w kierunku pozostałych „wierzchołków”. Każda forma pominięcia lub redukcji musi w końcu wpędzić nas w

34