img855 (2)

1S Aspekty mitu

że jest „określony”, „gotowy” raz na zawsze, tak jak można na przykład wykonać narzędzie w sposób ostateczny. Człowiek współczesny mógłby rozumować w sposób następujący: jestem tym, kim jestem dzisiaj, dlatego że uczestniczyłem w takich, a nie innych wydarzeniach, jednak zdarzenia te mogły mieć miejsce, ponieważ jakieś osiem-dziewięć tysięcy lat temu zaczęto uprawiać rolęorazna Bliskim Wschodzie rozwinęły się cywilizacje miejskie, ponieważ Aleksander Wielki podbił Azję, aAugustpołożyłfundamentypodCesarstwoRrzymskic,ponie-ważGalileusziNewtonzrewolucjonizowali koncepcję Wszechświata, otwierając tym samym drogę odkryciom naukowym i przygotowując rozkwit cywilizacji przemysłowej, a także ponieważ po wojnach napoleońskich idee wolności, demokracji i sprawiedliwości poruszyły światem zachodnim, itd.

Podobnie człowiek pierwotny mógłby powiedzieć: jestem tym, kim jestem dzisiaj, ponieważ przede mną miał miejsce pewien ciąg wydarzeń. Musi on jednak od razu dodać: wydarzeń, które nastąpiły w czasach mitycznych i które tym samym stanowią historię świętą, ich uczestnikami nie byli bowiem ludzie, ale Istoty Nadnaturalne. Co więcej, podczas gdy człowiek współczesny, uważając się za rezultat biegu Historii powszechnej, nie czuje się zobowiązany znać ją w całości, to człowiek społeczności archaicznych nie tylko musi pamiętać o historii mitycznej własnego plemienia, ale również, co jakiś czas, musi „reaktualizować”znacznąjej część. Na tym właśnie polega najważniejsza różnica pomiędzy człowiekiem społeczności archaicznych i człowiekiem współczesnym nieodwracalność zdarzeń, która dla drugiego stanowi charakterystyczną cechę historii, dla pierwszego nie jest żadną oczywistością.

Konstantynopol został zajęty przez Turków w 1453 roku, zaś Bastylia zburzona 14 lipca 1789 roku. Te wydarzenia są nieodwracalne. Oczywiście dzień 14 lipca stał się świętem narodowym Republiki Francuskiej, zajęcie Bastylii jest wydarzeniem corocznie upamiętnianym, ale wydarzenie to nie jest ponawiane we właściwym tego słowa znaczeniu¹⁷. Tym-

¹⁷ Zob. Eliade, Mity, sny i misteria, dz. cyt., s. 17 i nast.

czasem dla człowieka społeczności archaicznych to, co się wydarzyło ab origine, może się powtórzyć dzięki rytuałom, toteż bardzo istotna jest dlań znajomość mitów. Nie tylko dlatego, że wyjaśniają mu one Świat i jego sposób bycia w święcie, lecz przede wszystkim dlatego, że przypominając je sobie, ponawiając je, jest on w stanie powtórzyć to, co Bogowie, Herosi czy Przodkowie uczynili ab origine. Znać mity to tyle, co poznawać tajemnicę początków rzeczy. Mówiąc inaczej, dzięki mitom dowiadujemy się nie tylko tego, w jaki sposób rzeczy zaczęły istnieć, ale także poznajemy, gdzie można je odnaleźć i jak sprawić, by pojawiły się ponownie, gdy zaginą.

Co oznacza „znać mity”

Recytacja australijskich mitów totemicznych polega najczęściej na dosyć monotonnym opisie wędrówek mitycznych przodków lub zwierząt. Opowiadanie dotyczy pojawienia się na Ziemi w „czasach snu” (alcheringa) — to znaczy w czasach mitycznych — Istot Nadnaturalnych. Miały one podejmować długie wędrówki, podczas których zatrzymywały się czasem, by zmienić krajobraz lub stworzyć jakieś zwierzęta czy rośliny i by na koniec zniknąć pod ziemią. Znajomość tych mitów jest jednak niezbędna w życiu Australijczyków. Mity uczą ich bowiem, jak powtarzać twórcze gesty Istot Nadnaturalnych i — co za tym idzie — jak zapewnić rozmnażanie się jakiegoś zwierzęcia czy rośliny.

Mity te przekazywane są neofitom w trakcie ich inicjacji. A właściwie należałoby powiedzieć, iż są one „celebrowane”, to znaczy reaktualizowane.

Kiedy młodzi mężczyźni przechodzą poszczególne ceremonie inicjacyjne, odprawia się nad nimi całą serię rytuałów, które choć przebiegają — wyjąwszy pewne charakterystyczne szczegóły — dokładnie tak jak te, które stanowią część właściwego kultu, to jednak celem ich nie jest pomnażanie lub przyrost totemu, z którym są związane. Mają one jedynie