img898 (2)

106 Aspekty mitu

naturalna jest obecna w tych ceremoniach za sprawą świętego wizerunku lub przedmiotu, które mają przedstawiać jej ciało lub głos^{1 2}.

Hainuwele i dema

Mity należące do omawianej kategorii charakteryzują się tym, że zabicie Istoty nadnaturalnej daje początek rytuałom inicjacyjnym, które pozwalają ludziom osiągnąć wyższy poziom egzystencji. Znamienne, że zabójstwa tego nie uważa się za zbrodnię, w przeciwnym bowiem razie nie byłoby ono okresowo ponawiane w rytuałach. Widać to jeszcze wyraźniej dzięki przeprowadzonym przez Ad.E. Jensena badaniom zespołu mityczno-rytualnego charakterystycznego dla plemion paleorolniczych. Jensen udowodnił, że życie religijne ludności strefy tropikalnej zajmującej się uprawą bulw skoncentrowane jest wokół bóstw, które on nazywa bóstwami typu dema, zapożyczając ten termin od plemienia Marind-anim z Nowej Gwinei. Marind-anim mianem tym określają boskich stwórców i pierwsze Istoty, które żyły w Czasach mitycznych. Dema są przedstawiane pod postacią ludzką, zwierzęcą lub roślinną. Najważniejszy z mitów mówi o zabiciu bóstwa-r/ewa przez inne dema'⁵. Innym znanym mitem jest spisana przez Jensena na Cerarn, jednej z wysp archipelagu Nowej Gwinei, opowieść o dziewczynie Hainuwele. Oto jej krótkie streszczenie.

W czasach mitycznych mężczyzna imieniem Ameta spotkał podczas polowania dziką świnię, która, uciekając przed nim, utopiła się w jeziorze. Na jej szabli Ameta znalazł orzech kokosowy. Nocą przyśnił mu się ten orzech, usłyszał też głos, który kazał mu, aby go zasadził, co też nazajutrz uczynił. W ciągu trzech dni wyrosła palma, a po upływie następnych trzech dni zakwitła. Ameta wdrapał się na nią, aby zerwać kwiaty i przyrządzić sobie z nich napój. Jednak skaleczył się w palec i krew kapnęła na kwiat. Po dziewięciu dniach ujrzał leżącą na kwiatku małą dziewczynkę. Ameta zdjął ją i owinął w liście palmowe. Po upływie trzech dni dziewczynka stała się już młodą panną na wydaniu i Ameta nazwał ją Hainuwele („gałąź palmowa”). Podczas wielkiego festiwalu Maro Hainuwele usiadła na środku placu tanecznego i przez dziewięć dni rozdawała tancerzom dary. Lecz dziewiątego dnia ludzie wykopali na środku placu dół i w trakcie tańca wrzucili do niego Hainuwele. Dół został zasypany i tańczono na nim dalej.

Nazajutrz, widząc, że Hainuwele nie wraca do domu, Ameta domyślił się, że została zamordowana. Odnalazł jej ciało, oczyścił je z ziemi i poćwiartował na kawałki, które, z wyjątkiem ramion, zakopał w różnych miejscach. Zakopane kawałki dały początek dotąd nieznanym roślinom, a przede wszystkim roślinom bulwiastym, które od tamtego czasu stanowią główne pożywienie ludzi. Ameta zaniósł ramiona Hainuwele innemu bóstwu dema imieniem Satene. Na placu tanecznym Satene narysowała spiralę złożoną z dziewięciu krzywych i stanęła pośrodku. Z ramion Hainuwele zbudowała zaś bramę i zawołała tancerzy. „Skoro ją zabiliście — powiedziała do nich — ,nie chcę już tutaj żyć. Odchodzę dzisiaj. Teraz musicie przejść razem ze mną przez tę bramę”. Ci, którym udało się przejść, pozostali istotami ludzkimi, inni zostali zaś przemienieni w zwierzęta (świnie, ptaki, ryby) lub w duchy. Satene ogłosiła, że po jej odejściu ludzie spotykać będą ją tylko po śmierci, i zniknęła z powierzchni Ziemi³.

1

   Por. Eliadc, Naissances mystiąues, dz. cyt., s. 60.

2

   Ad.E. Jensen, Mythes et cultes chez lespeuplesprimitifs, tra-duit M. Metzger, J. Goffinct, Paris 1954, s. 108.

3

Jensen, Das religióse Welthild einer friihen Kultur, Stuttgart 1948, s. 35-38; por. także J. Campbell, The Mctsks ofGod: Primitive Mythology, New York 1959, s. 173-176. O rozprzestrzenianiu się tego motywu mitycznego, por. G. Hatt, The Corn Mother in America andIndonesia, „Anthropos”, t. XLVI/1951, s. 853-914. Zarzuty Hermanna Baumanna (zob. tegoż, Das doppelte Geschleclit, Berlin 1955) zostały omówione przez Jensena w jego artykule Der Anfang des Bodenhaus in mythologischer Sicht („Paideuma”, t. VI/1956,