img890 (2)

90 Aspekt}’ mitu

do początku Czasu i łączy z Nie-Czasem, wieczną teraźniejszością, która poprzedziła doświadczenie czasowe ustanowione przez pierwszą upadłą ludzką egzystencję. Innymi słowy — wychodząc z dowolnego momentu trwania czasowego można, przebiegając je pod prąd, dojść do wyczerpania tego trwania i wreszcie znaleźć się w Nie-Czasie, w wieczności. Jest to jednak przekroczenie kondycji ludzkiej i odzyskanie stanu nieuwarunkowanego, który poprzedził upadek w czas i koło egzystencji¹⁶.

Hathajoga oraz niektóre szkoły tantryczne dla odwrócenia wszystkich procesów psychofizjologicznych stosują metodę nazywaną „płynięciem pod prąd” (ujana sadhana) lub procesem „regresyjnym” (ulta). Wyrazem „powrotu”, „cofania się” jest unicestwienie Kosmosu i, co za tym idzie, „wyjście z Czasu”, osiągnięcie „nieśmiertelności”. Otóż według koncepcji tantryckiej nieśmiertelność osiągnąć można tylko poprzez zatrzymanie uzewnętrzniania się, czyli procesu dezintegracji; należy płynąć „pod prąd” (ujana sadhana) i odnaleźć Jedność pierwotną, jaka istniała in illo tempore, przed Stworzeniem¹⁷. Chodzi zatem o urzeczywistnienie w sobie samym procesu kosmicznego wessania i o powrót do „początku”. Siwasanhita proponuje dosyć charakterystyczne ćwiczenie duchowe: poza opisem przebiegu stworzenia Wszechświata przez Śiwę tekst zawiera również opis procesu odwrotnego do kosmicznego wsysania — proces ten powinien być przeżyty i doświadczony przez jogina. Widzi on, jak żywioł ziemi staje się „subtelny” i rozpuszcza się w wodzie, później zaś widzi, jak woda rozpuszcza się w ogniu, ogień w powietrzu, powietrze w eterze, aż wszystko roztapia się w wielkim Brah-manie¹⁸. Jogin jest świadkiem procesu odwrotnego do Stworzenia, „powraca wstecz” aż do „początku”. To ćwi-

¹⁶    Tamże, s. 39-40.

¹⁷    Eliade, Joga. Nieśmiertelność i wolność, przełożył Bolesław Baranowski, opracował Tomasz Ruciński, PWN, Warszawa 1984, s. 281 i nast.

¹⁸    Zob. Eliade, Joga. Nieśmiertelność i wolność, dz. cyt., s. 284.

czenie jogiczne porównać można z taoistyczną techniką, której celem jest „powrót do jaja” i do początkowej Wielkiej Jedni.

Powtórzmy raz jeszcze: nie zamierzamy stawiać na równi indochińskich technik mistycznych z pierwotnymi zabiegami terapeutycznymi — są to dwa różne zjawiska kulturowe — trzeba jednak zwrócić uwagę na pewną ciągłość charakteryzującą na przestrzeni wieków i w obrębie różnych kultur ludzkie zachowanie wobec Czasu. Moglibyśmy zdefiniować je w sposób następujący: aby wyzwolić się z dzieła Czasu, trzeba „powrócić wstecz”, dotrzeć do „początków Świata”. Poznaliśmy już różne znaczenia przypisywane temu „powrotowi do początku”. W kulturach archaicznych i paleorientalnych powtarzanie mitu kosniogonicznego miało na celu anulowanie Czasu, który już upłynął, i rozpoczęcie nowej egzystencji z pełnym zasobem energii życiowej. Dla „mistyków” chińskich i hinduskich celem nie było już rozpoczęcie nowej egzystencji tu, na tym padole, lecz „powrót wstecz” i przywrócenie pierwotnej Wielkiej Jedni, ale zarówno w tych, jak i w innych, wcześniej już omówionych przypadkach elementem wyróżniającym się i ważnym był zawsze „powrót do początku”.

Odzyskać przeszłość

Powyższe przykłady przytoczyliśmy, aby skonfrontować dwa rodzaje technik: 1. psychoanalizę oraz 2. różnorodne, archaiczne i orientalne, podporządkowane zresztą różnym celom metody „powrotu do początku”. Nie mieliśmy zamiaru przeprowadzać drobiazgowej analizy tych metod, chcieliśmy natomiast pokazać, iż egzystencjalny powrót do początku, choć charakterystyczny dla umysłowości archaicznej, nie jest zachowaniem właściwym tylko tego rodzaju mentalności. Analogiczną technikę wypracował Freud, aby umożliwić współcześnie żyjącej jednostce odzyskanie zawartości niektórych pierwotnych doświadczeń. Przekonaliśmy się, że możliwe są różnego rodzaju „powroty wstecz”. Najważniejsze z