IMG56 (7)

12

drzew. ale nic pozwala na ich prawidłowy wzrost. l>> lej grupy szkodników. zwanych nękającymi. należy między innymi skosnik tuzinck. zwójka sosnóweczka. rozwałek korowiec. igłówka sosnowa Występują one szczególnie licznie w uprawach i młodnikach sosnowych założonych na lercnach znajdujących się pod wpływem zanieczyszczeń przemysłowych powietrza, a także na terenach charakteryzujących się znaczna degradacja siedlisk i ubogimi, piaszczystymi glebami. Powierzchnia takich terenów stale wzrasta w związku z rozwojem przemysłu, urbanizacja i porzucaniem przez rolnictwo gleb. na których produkcja mślinna stała się nieopłacalna

1.3. Rozwój entomologii leśnej na świecie i w Polsce

Bezpośrednia przyczyna rozwoju różnych gałęzi entomologii stosowanej były przede wszystkim potr/eb> ochrony produkcji roślinnej i zwierzęcej, a także ochrony zdrowia człowieka przed owadami. Entomologia rozwijała się najintensywniej w tych krajach, gdzie uszkodzenia drzew i drzewostanów były częste i zagrażały zmniejszeniem produkcji drewna. Z tego względu dominującą pozycję w entomologii leśnej zajęły kraje środkowej i wschodniej Europy, gdzie tez ukazały się pierwsze opracowania o szkodliwych owadach.

1.3.1. Przegląd historyczny

Szkody wyrządzane przez owady w lasach Europy obserwowano już dawno. Musiały one hyd znaczne, skoro w modlitewnikach z XVII wieku znajdują się inwokacje, jak ta

0    której wspomina K. Wodzicki u swojej pracy poświęconej ptakom i owadom leśnym: ..Od Turka, ow adów i robactwa leśnego, zachowaj nas Panic’* (Wodzicki. 1851). Obserwacje owadów leśnych został) tez przedstawione w znanym dziele naszego XV!II-wiccznego pr/ynnlntka ks. Krzysztofa Kluka (1739-1796). wydanym w Warszawie w roku 1787

1    umieszczone w rozdziale zatytułowanym ..Roślin pożytecznych utrzymanie, rozmnożenie i zażycie”. Znamienny jest też fakt. ze w I tomie czasopisma ..Sylwan" z roku 1820 umieszczony został pod inicjałami A M K. artykuł pt. ..O owadach leśnych najszkodliwszych w kraju naszym i środkach ogólnych zaradzenia onym” Podobne opracowania ukazywały się równocześnie w literaturze rosyjskiej i niemieckiej, wyprzedzając zainteresowaniem entomologią leśną kraje położone poza rejonem Europy Środkowej.

Obszar Europy Środkowej znajdujący się na styku klimatu kontynentalnego i atlantyckiego i objęty występowaniem rozległych borów sosnowych i świerkowych stwarzał szczególnie korzystne warunki do masowych pojawów szkodliwych owadów. Wynikało to z. dużej zmienności warunków pogodowych wpływających na warunki rozwoju owadów i prowadzących do braku stabilizacji w ich populacjach oraz do korzystnych warunków żerowania na licznie występujących gatunkach drzew iglastych. Nic więc dziwnego, że wzmożone s/kody wywołane w Europie Środkowej przez owady leśne wpływały pobudzająco na roz-w<») zainteresowań entomologią leśną na tym obszarze, a szczególnie w Niemczech. Pierwszym podręcznikiem entomologii poświęconym owadom - szkodnikom lasu było trzy tomowe dzieło entomologa niemieckiego J.T.Ch. Ratzeburga (1807-1871) wydane w lalach 1839-1844 pt. J>ic Fommscktcn” („Owady leśne"), które datuje leż powstanie dyscypliny entomologu leśnej. Ral/churg reprezentował kierunek poznawczy, koncentrujący uwagę na

biologii owadów i stosunkach antagonistycznych między nimi. Wywarł on duży wpływ na późniejszy rozwój entomologii i wyobrażenia o przyczynach masowych pojawów owadów.

Nic dorównał mu kierunek taksonomiezno-biologiczny. którego przykładem może być wydane w roku IH8I dzieło W Eichhoffa poświęcone systematyce i biologii komików oraz monografia napisana przez rosyjskiego uczonego N.A. Chołodkowskicgo z roku 1915. a poświęcona mszycom wywołującym zniekształcenia na pędach świerków, jak też praca J Ja. Szewyncwa o komikach.

Szczególnie doniosłe znaczenie dla rozwoju entomologii leśnej na święcie miało wielotomowe dzieło niemieckiego entomologa K Eschcricha wydane w latach 1914-1942 (lecz niedokończone) pod tytułem ..Dic Forsunscklcn Mitlclcuropas". tom I. U. Ul. V.

W późniejszym okresie wiele nowego do problematyki entomologii leśnej wniosło dzieło F. Schwcrdlfcgera pt. ..Dic Waldkrankhcitcn". którego 4 wydanie ukazało się w 1981 r.

Rozwój entomologii na kontynencie amerykańskim postępował równolegle z jej rozwojem w Europie i miał podobny kierunek poznawczy. Badacze amerykańscy, zajmując się w wieku XIX głównie szkodnikami parkowych drzew ozdobnych, nic mogli pokusić się o fundamentalne opracowanie mające znaczenie dla ochrony lasu. W zasadzie dopiero w roku 1890 A.S. Packard w ramach piątego Raportu Komisji Entomologicznej USA przedstawił pierwsze kompedium wiedzy o owadach leśnych. W późniejszym okresie nastąpił w USA ożywiony rozwój entomologii leśnej, wynikający ze skierowania większych funduszy na potrzeby ochrony roślin. O. Howard pisał w swoim czasie, że w roku 1877 Departament Rolnictwa USA (w skład którego wchodziła także służba leśna) wydawał na swe potrzeby 174 086 dolarów rocznie i zatrudniał 77 łudzi, w tym 3 entomologów. Już. w roku 1913 wydatki tego Departamentu wzrosły do 16 min dolarów, a liczba pracowników do 14 478. wśród nich 200 entomologów z wyższym wykształceniem iwg Simma. 1924). Niemniej do roku 1915 amerykańscy właściciele lasów - mc odczuwając, w odróżnieniu od społeczeństwa europejskiego, braku drewna - nie poświęcali dostaieczncj uwagi szkodom powodowanym przez owady. Nowoczesne ujęcie entomologu leśnej zawdzięczają leśnicy amerykańscy S.A. Grahamowi, profesorowi Uniwersytetu w Michigan, który w roku 1929 wydał ..Podstawy entomologu leśnej”, oraz K Grahamowi, profesorowi Uniwersytetu w Vancouvcr. autorowi ..Problemów entomologii leśnej” wydanych w roku 1963. Rozwój terenowych stacji doświadczalnych ochrony lasu w USA i Kanadzie pozwolił entomologom tych krajów na osiągnięcie poważnych sukcesów w zakresie opracow ania metod prognozowania gradacji, chemicznych i biologicznych metod ochrony lasu przed owadami i ich ekologicznych podstaw. W byłym Związku Radzieckim rozwój entomologu leśnej był początkowo związany z katedrami ochrony lasu licznych wyższych uczelni oraz z leśną sekcją Wszcchzwiązkowego Instytutu Ochrony Roślin. Powstały dwie szkoły naukowe: ukraińska, związana z nazwiskiem Z.S. Gołowianki. i lcmngradzka - skupiona w»v kół osoby wybitnego leśnika M.N. Rimskij-Korsakowa. Profil naukowy obu szkół był narzucony przez specyfikę lasów Ukrainy i lasów północnej części Rosji. Lasy ukraińskie, silnie eksploatowane i przekształcone przez człowieka w monokultury liściaste lub iglaste, były miejscem chronicznych gradacji szkodników aparatów asymilacyjnych drzew. p»xl-czas gdy lasy północne cierpiały głównie od szkodników wtórnych, ataku woch pnie drzew. Stąd ukraińska szkoła entomologiczna miała charakter ekologie/no-gospodarczy i zajmowała się ekologicznymi i matematycznymi problemami prognozy występowania szkodników, problemami dynamiki liczebności populacji, metodami zwalczania. Szkoła