IMG30

Nasuwa się przeto pokusa dalszej kombinacji, może ju: zbytecznie naciągniętej: czy między tern i sprawami, o których legaci mieli traktować ustnie, nie była też jedną taka do której specjalnie odnosiło się końcowe życzenie zwycięztwa nad -pychą wrogów*.’. Byłaby to prawie zachęta do podjęcia wojny z królem Henrykiem. Zapewne, możnaby temu zarzucić: czy godzi się posądzać Grzegorza o podjudzanie do wojny.’ Ale podejrzenie nie jest próżne, bo wykażę zaraz niżej, żc kiedy legaci papiescy przybyli do iblski, co można położyć na połowę maja 1075, więc niezadługo potem pojawiło się u panów saskich poselstwo od Bolesława - z ofertą pomocy przeciw Henrykowi! Ktoby też przypuszczał u Grzegorza zasadniczy wstręt do wojny, niby w duchu nowożytnej filantro-pji, ren nie rozumiałby ani jego ani tamtych czasów. Na dworze niemieckim posądzano go wprost: »że cały rzuca się na Henryka, i kogo tylko może tego słowami i listami od niego odwraca*¹'⁵. Życzenie zwycięstwa wystosowane do Bolesława byłoby jak wraz potwierdzeniem takiego podejrzenia; a było też wiadome, żc papież zostawał w życzliwej korespondencji z biskupami i panami saskimi, że ich umacniał na duchu, a dążył do tego iżby był sędzią między nimi a Henrykiem^lw. Ale bo Grzegorz wiedział już wtedy, czego się ma spodziewać po Henryku. Wszakżeż to nie dalej jak w dziewięć miesięcy od daty listu do Bolesława - w styczniu 1076 - ogłosił Henryk destytucję »Hi!debranda« z tronu papieskiego, i to na synodzie wormackim, gdzie większość synodujących była złożona z biskupów suspendowanych przez papieża z powodu symonji. Kości juz były rzucone, a z obu stron chodziło o to, iżby mieć więcej sprzymierzeńców. Tb może nam wyjaśnić: co znaczyło Grzegorzowe życzenie zwycięztwa »nad pychą wrogów*.

Ale w tej ogromnej sprawie, na jaką się zanosiło, była kwestja pierwszorzędnej wagi, szczególnie dla Falski: jak postawi się Wratysław Czeski? Bo gdyby stanął po stronie Henryka, to polska akcja przeciwniemiecka przemieniłaby się naturalnie na przectwczeską, tak iż byłby z tego nowy akt owej tragiedji zachod-mo-słowiańskiej. Otóż wiadomo, że Wratysław, już w czerwcu 1075, potykał się przeciw Sasom, w tej samej bitwie, do której Bolesław chciał im dostawić posiłki; ze potem nie odstąpił Henryka, nawet i wtenczas, kiedy król węgierski i margrabia austryjacki podnieśli przeciw niemu broń; i że wytrwał przy nim do końca, ratując go w najcięższych chwilach, tak iż potem mówiono, że bez jego pomocy Henryk nie byłby się ostał. Taka była decyzja Wratysława. A przecież była chwila, jeszcze w roku 1074, kiedy posławszy papieżowi owe sto grzywien •tytułem czynszu*, dawał tern samem dowód, że pragnął nawiązać stosunek polityczny ze Stolicą Apostolską. Papież cenił wysoko Wratysława, już to jako założyciela nowej dijecezji, morawskiej, już też i za to, że pierwszego biskupa

“ Sigcberti Chromom. Grcgorius papa totus in Hcnricum imperatorem inwhitur,« quoicunquc potesr ab co verbis et scriptis averrit - Pertz SS VI, 363.

“Rej. 1,39.

morawskiego bronił gorliwie przeciw gwałtom Jaromira. -Obejmujemy Waszą Miłość jakoby ramionami duszy aż ku Wnm wydłużoncmi, gdy widzimy jako Wasz umysł coraz to więcej zapala się ku czci Stolicy Apostolskiej - rak pisał po przyjęciu owych stu grzywien — albowiem ś. Piotr, którego miłujecie i któremu swoją wici możność upokarzacie, przygotuje Wam niewątpliwie obfitą zapłatę i obdarzy Was swoją obroną (munimine) w tern i przyszłem życiu*'⁸⁷. I jest jeszcze więcej listów, z których widać jak zależało papieżowi na pozyskaniu księcia czeskiego. Na tej drodze, przy Grzegorzu, mógł też Wratysław dojść do własnej metropolji, i któż wie - do królestwa, opartego na takim samym stosunku urzędowym jak węgierskie i polskie. Ale ciągnęło go mocniej ku Henrykowi. Miał już przyrzeczoną marchię łużycką po spodziewanej niezadługo śmierci hrabiego Dedi'ego, którego żona, głośna Adela, spiskowała z panami saskimi. Obietnice Henrykowe wydawały się snąć pewniejsze aniżeli widoki po stronie papieskiej. Godzi się jednak zapytać: czy to nie głównie rywalizacja z Bolesławem zapędziła go w objęcia niemieckie?

VII.

Że Bolesław wmieszał się czynnie do wojny saskiej przeciw Henrykowi, o tern mamy wiadomości pewne, i to z dwóch lat, 1075 i 1076. Tylko że nie łatwo wyrozumieć, jaki miał przy tern bezpośredni cel polityczny wojenny. Nie zdaje się bowiem, przynajmniej na razie, izby miał zamiar zdobycia marchii łużyckiej albo mysżeńskiej, ponieważ te kraje były podówczas w ręku panów saskich, którym Bolesław pomagał. Były jednak obie marchie, a zwłaszcza myszeńska ■ sąsiednia Turyngia, prawie że głównym terenem akcji wojennej, gdzie też wystąpił Bolesław.

Czytamy więc najprzód w Kronice Lamberta, pod kwietniem i majem 1075, że kiedy król Henryk naznaczył dzień 6 czerwca jako termin, na którym wojsko miało się zebrać w pobliżu Hersfeldu, aby ztąd wyruszyć na buntowników, więc Sasi, pełni trwogi, rozesłali prożby do niektórych hercogów o wstawiennictwo; a gdy z tego nie było żadnego skutku, -i me było już znikąd nadzicji pomocy ludzkiej, postanowili szukać pomocy u Boga, chodzili boso po kościołach i odprawiali posty*; przytem zaś naznaczyli sobie miejsce i termin zborny także na dzień 6 czerwca, o kilka mil od obozu, gdzie miały się zebrać wojska królewskie. I wtedy to przybyli do nich -posłowie, z jednej strony od Lu ryków, a z drugiej od Fblanów, obiecując że gotowi są dostawić znaczne wojska na dzień, któryby Sasi oznaczyli, czy to do Saksonji, albo też, gdyby tak woleli, przeciw Duńczykom i innym narodom o których były wieści, że król (Henryk) przywołał je, iżby ¹

137

1

Reg. II. 7.