IMG 47 (3)

religijnych⁵¹. Nawet czarownictwo i astrologia uprawiane są, co podkreśla Truzzi, z głębszymi intencjami niż non-serious, leisure-time element of popular culture, not as spiritual search for cosmic meaning^{1 2}. Dalszym dowodem nlislmenie Iwieckiej niewidzialnej religii jest sakralizacja ciała Całkowicie abstrahując od ideologii medycznych, gra tutaj rolę sport i jego | funkcja fundowania tożsamości. Tak na przykład Honer zrekonstruował bo-{ dybuihłing jako wyodrębniony system sensu³, a i aerobik przejmować może \ funkcje religijne⁴.

TenowŁSpoleczneiormy rdigii odznaczają się przede wszystkim utęaia widzialności>naróżnych poziomach. Niewidzialna religia nie daje się opisać ani jako „latentny Kościół” (P. Tillich), ani jako ecclesia vera atque invisi-bilis, Religia staje się niewidoczna nie tylko ze względu na fakt, iż — jak mniema Robertson £1975) — zawiera się ona całkowicie w tym, co subiektywne—a więc np^w wyłącznie prywatnym rytuale czy też indywidualnym sumieniu. Niewidzialność zasadza się po pierwsze na utracie znaczenia przez relime zinstytucjonalizowane (Prandi 1986). Przejawia się to w wycofywaniu się religijnych reprezentacji z. życia publicznego _t (Pozostaje jeszcze pytaniem, czy — na Zachodzie marginalne — ruchy fundamentalistyczne lub też inscenizacje wielkich Kościołów w mass mediach dadzą temu odpór.)⁵ Luckmann^w sposób całkiem oczywisty chciał przez to zaznaczyć stosunkowo mniejszą widoczność społecznych obiektywizacji nowej społecznej, formy religii” (Mason 1975,165). Jak zauważa Demerath (1969,203), nowa społeczna forma religii jest niewidoczna również z punktu widzenia Kościołów i denominacji: „taka nowa religia może co prawda być niezauważalna z pozycji domowego ołtarzyka, ale na ulicach, w akademikach i w centrach władzy jest ona jednak bardzo widoczna”. Nowa foima religii nie posiada ani publicznych reprezentacji, ni dostępnych dla ogółu ceremonii; ni powszechnie zapośredniczonych dogmatów religijnych, ni kolektywnie celebrowanych rytuałów.

Utrata widzialności nie ogranicza się wszelako do kulturowego wyrazu religii. „Daleka od tego, by stać się wyłącznie sprawą prywatną, religia występuje teraz w postaci całego splotu instytucji wtórnych; grają one jednak w życiu jednostki rolę porównywalną chociażby z przynależnością do klubu tenisowego” (Mason 1975). Nowa społeczna forma religii jest -określona strukturalnie poprzez fakt, że przemieszcza się ona z instytucji pierwotnych na wtórne. To strukturaJne przęmieszczęnię^od niedawna stąje się znowu widoczne.

Kiedy na początku lat siedemdziesiątych Rigby i Turner przeprowadzali badania w komunie Findhom, ostoi młodego jeszcze podówczas ruchu New Age, rozpoznali oni w niej wzorcowy przykład niewidzialnej .religii. Mieli oni przy tym na myśli nie tylko swoistą mieszankę najrozmaitszych światopoglądów; podkreślali przede wszystkim niski stopień instytucjonalizacji tego „kultu” (cm//). Gdy na określenie_owęj społecznej formy używają oni pojęcia cm//, to przyłączają się przez to do w Niemczech słabo znanej tradycji badawczej, która ma swój początek w koncepcji „mistycznych wspólnot” Troeltscha⁶. Troeltsch, który istnienie indywidualistycznych „mistycznych wspólnot” wykazał już dla Średniowiecza i przepowiedział ich rozkwit w XX wieku, może być uznany za jednego z karygodnie pomijanych prekursorów teorii Niewidzialnej Religii.

Albowiem mistycyzm (pod określeniem cult) wprowadzony został przez Howarda Beckera do anglosaksońskiej socjologii religii dla scharakteryzo-

37

1

   T. Lau i A. VoB, Die Spende — Eine Odysee im religwsen Kosmos, w: H.-G. Soeffner(red.), Kultur imdAlltag, w: Soziale Welt t. 6, Gottingen 1988. K.-W. Buhler, Der Warenhimmel auf Erden. Trivialreligion im Konsum — Zeitalter, Wuppertal 1973.

2

   M. Truzzi, The Occult Revival as Popular Culture: Some Random Obsen/a-tions on the Old and the Nou\'eau Witch, w: Sociological Quarterly 13 (1972), 16-36.

3

   A. Honer, Beschreibung einer Lebens-Welt. Zur Empirie des Body-building, w: TfS 2/1985, 155-169; Bodybuiding ais Sinnsystem. Elemente, Aspekte und Stru-kturen, w. Sportwissenschajr, 2/1985, s. 155-169.

4

   C. i B. Edgely, R. Turner, The Rhetorics of Aerobics: Physical Fitness as Religion, w: Free Inąuiry in CrealWe Sociology 1.10, 2/1982.

5

⁸³ Ich przyporządkowanie wymagałoby jeszcze przeprowadzenia gruntownych badań, szczególnie w kontekście zapoznanych koncepcji Voegelina (do którego Luck-mann wielokrotnie się odnosi), traktujących o ruchach „gnostycznych” i „religiach politycznych”.

6

N_a tę paralelę wskazuje przede wszystkim Demerath ID (1974) op. cit.