IMG34 (2)

Awdiejew A. (1987) Pragmatyczne podstawy interpretacji wypowiedzeń, UJ, Kraków.

Bradshaw J. L. (1989) Hemispheric Specialization and Psychological Functions, J. Wiley and Sons. Chichester.

Codę Ch. (1987) Language, Aphasia and the Right Hemisphere. Wiley and Sons, Chichester. Gałkowski T. (1984) Dziecko autystyczne i jego rodzice. Polskie Towarzystwo Walki z Kalectwem, Warszawa.

Gardner H., Brownell H. H., Wapner W., Michclow D. (1983) Missing the point: The role of the right hemisphere in the processing of complex linguistic materiał, [w:] E. Perecman (red.); Cogntitre Processing in the Right Hemisphere, Academic Press, Orlando.

Gołąb B. (1990) Anatomia czynnościowa ośrodkowego układu nerwowego, PZWL, Warszawa. Grocza F. (1983) Zagadnienia metalingwislyki, PWN, Warszawa.

Herzyk A. (1992) Asymetria i integracjapółkulowa a zachowanie, UMCS, Lublin.

Cbomsky N. (1982) Zagadnienia teorii składni, Ossolineum, Wrocław.

Kaczmarek B. L. J. (1993) Płaty czołowe a język i zachowanie człowieka, Linea, Lublin.

Kaczmarek B. L. J. (1995a) Mózg, język, zachowanie, UMCS, Lublin.

Kaczmarek B. L. J. (1995b) Mózgowa organizacja mowy, Polskie Towarzystwo Neurolingwi-styczne, Agencja Wydawniczo-Handlowa AD, Lublin.

Kaczmarek B. L. J. (1995c) Specyfika komunikacji interpersonalnej, [w:] J. Trempała (red.); Rozwijający się człowiek w zmieniającym się świecie, WSP, Bydgoszcz, s. 439-448.

Kaczmarek L. (1988) Nasze dziecko uczy się mowy, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin.

Lebrun Y. (1976) Recouery in połyglot aphasics, [w:] Y. Lebrun, R. Hoops (red.); Recovery in Aphasics. Swets and Zeitlinger B. V., Amsterdam.

Mellibruda J. (1980) Ja — Ty— My. Psychologiczne możliwości ulepszania kontaktów między-ludzkich. Nasza Księgarnia, Warszawa.

Moir A. Jessel D. (1989) Płeć mózgu. O prawdziwej różnicy między kobietą i mężczyzną, PIW, Warszawa.

Nosal C. S. (1990) Psychologiczne modele umysłu, PWN, Warszawa.

Paradis M. (1985) On the representation of two languages in one brain, „Language Sciences”, s. 1-39.

Pawłów I. P. (1951) Wykłady o czynności mózgu, PZWL, Warszawa.

Perecman E. (1984) Spontaneous translation and language mixing in a połyglot aphasic, „Brain and language" 23, 1, s. 43-63.

Pribram K. (1969) The neuropsychology of remembering, „Scientific American” 220, 1, s. 73-86. Sasanuma S. (1980) Acguired dyslesia inJapanese: Clinicalfeatures and underlying mechanisms, [w:] M. Coltheart, K. Peterson, J. C. Marshall (red.); Deep Dyslezia, Routledge and Kegan Paul, London.

Szulc A. (1984) Podręczny słownik językoznawstwa stosowanego, PWN, Warszawa.

Wald L (1958) Afazja u poliglotów, „Postępy Neurologii, Neurochirurgii i Psychiatrii” 4, s. 183-211.

Andrzej Obrębowski

Klinika Foniatrii i Audiologii Akademii Medycznej w Poznaniu

Biologiczne podstawy mowy

W procesie komunikacyjnym mowa zajmuje szczególnie ważne miejsce w jego części receptorycznej, integracyjnej i efektorycznej. Mowa powstała w rozwoju filogenetycznym poprzez scalanie i koordynowanie zespołów mor-fologiczno-czynnościowych od receptorów do kory mózgowej i od kory do efektorów.

Wyróżnić można dwie zasadnicze grupy procesów neurofizjologicznych związanych z mową:

1.    Procesy aferentne warunkujące impresję mowy, pozwalające na percepcję informacji zmysłowych niezbędnych dla zrozumienia mowy, tj. sygnałów słuchowych, wzrokowych i kinestetycznych.

2.    Procesy eferentne pozwalające na ekspresję mowy poprzez wytwarzanie za pomocą narządu mowy i głosu dźwięków mowy, a za pomocą kończyn, głównie ręki, znaków pisanych wyrażających odpowiednie symbole znaczeniowe.

Mówienie wymaga bardzo kompleksowego planowania i precyzyjnej koordynacji narządów mowy i głosu oraz układu oddechowego. W przeważającej części populacji, która posługuje się prawą ręką, ośrodkowa koordynacja procesów neurofizjologicznych związanych z mową zlokalizowana jest w lewej półkuli mózgu. U osób leworęcznych, stanowiących około 7% populacji, lokalizacja ta dotyczy prawej półkuli tylko w około 30% przypadków. U pozostałych 70% osób leworęcznych koordynacja czynności związanych z mową umiejscowiona jest w obu półkulach, przy czym dominującą jest lewa półkula (Tokarz 1992). Przypuszcza się, że w przypadku ambidextryzmu występuje równorzędne podporządkowanie obu półkul mózgowych (Pruszewicz,1992).

W klasycznym ujęciu lokalizacyjnym w obrębie kory mózgowej wyróżnić można (Penfield, Roberts, 1959):

1. Tzw. czuciowy obszar mowy położony ku tyłowi od bruzdy środkowej. Wyróżnia się tu przede wszystkim ośrodek czuciowy mowy Wemickego (opisany w 1874 r.), położony w tylnej części zakrętu skroniowego górnego półkuli dominującej (pole 22 i 42 wg Brodmanna). Ośrodek Wemickego rozkodowuje informacje słowne docierające z obu pierwotnych ośrodków korowych słuchu. W bezpośrednim sąsiedztwie ośrodka Wemickego, w zakrętach nadbrzeżnym i kątowym płacika ciemieniowego dolnego, leży tzw. czuciowy ośrodek mowy pisanej, któiy rozpoznaje na drodze wzrokowej graficzne symbole słowne, do-