IMG69

ekspansji handlowej. Wzrost znaczenia i bogactwa Anglii znajduje wyraz w wielkiej, wspaniale eksponowanej w Pałacu Kryształowym w Londynie wystawie dorobku technologicznego i naukowego Anglii w r. 1851, oglądanej z entuzjazmem przez angielską publiczność i rozpalającej wiarę w postęp ludzkości i w misję cywilizacyjną Imperium Brytyjskiego. Druga połowa stulecia miała przynieść oczywiście nowe problemy.

Początki wik.f onanizm u. Rozwój rewolucji przemysłowej dokonał się głównie za panowania Jerzego 111 (1760—1820), ostatniego z królów, którzy próbowali rządzić, sprawiając tym kłopoty parlamentowi. Jego następcy, Jerzy IV (1820—1830) i Wilhelm IV (1810—1837) mogli czasami gorszyć poddanych wybrykami w życiu osobistym, lecz do rządów się nie wtrącali. Gdy więc królowa Wiktoria objęła tron w r. 1837, władza parlamentu i rządu (kolejnych partii rządzących) była już mocno utrwalona. Również w obyczajowości społeczeństwa, znużonego osiemnastowieczną beztroską i (żywotnością, i nękanego przez wewnętrzne kłopoty i zagrożenia, rozwinęły się nowe cechy: powaga, poczucie godności, ogromny szacunek dla zasad moralnych i nakazów rcitgii, poczucie odpowiedzialności społecznej. Te same mniej więcej zjawiska obserwowano również i w innych krajach, lec* w Angin utożsamiono je * czasem z określeniem „wtkto-haman" Królowa bowiem szybko dostosowała się do wymagań epoki (z wydatną pomocą księcia małżonka, Alberta Sachsen--Coburg-Gotha, człowieka z natury poważnego i solidnego} i przez cale swe życie świeciła przykładem cnót, które późniejsze pokolenia nazywały z niesmakiem „moralnością mieszczańską". W poglądach politycznych Wiktoria skłaniała się do liberalizmu, a ogólny szacunek, jakim się powszechnie cieszyła, wzmaga) autorytet je) opinii i rad w sprawach kraju, zawsze lezących jej na sercu Rad takich nigdy nie szczędziła aktualnym ministrom, lec* taktownie i rozsądnie nie forsowała swego zdania i wiedziała, kiedy ustąpić, Tak więc jej osobisty prestiż i postawa miały duży wpływ na utrzymanie w czasach szybkich i głębokich przemian

poczucia stabilizacji, bezpieczeństwa i ciągłości historycznej. To właśnie silne poczucie stabilizacji i ciągłości stwarza złudzenie, że epoka wiktoriańska była okresem spokojnym i bezpiecznym — tym bardziej, że nieliczne wojny nie zagrażały z bliska krajowi — i że była ona okresem jednolitym, nadającym się do jednolitego definiowania. Jednakże w czasie długiego panowania Wiktorii (1837—1901) dokonało się tyle doniosłych przemian politycznych, społecznych, obyczajowych, kulturowych, że jego koniec ukazywał de facto świat całkiem odmienny od tego, jaki istniał w chwili objęcia tronu przez królową.

Rok 1848 (w którym także ukazały się Wichrowe Wzgórza) przyjtnowany bywa w sposób dostatecznie uzasadniony za rok przełomowy w historii, stanowiący cezurę, zakończenie wyraźnie odgraniczanego etapu XIX-wiecznej Anglii. Jest to zresztą, jak trzeba zauważyć, rok Wiosny Ludów na kontynencie, a poza tym rok ukazania się Manifestu komunistycznego. G. Kitson Clark, historyk angielski zwraca uwagę m.in. na fakt, że jest to ostatni rok efektywnej działalności czartystów: wkrótce następuje stopniowe uspokojenie nastrojów, a w dwa łata później — definitywna poprawa ogólnej sytuacji, dwudziestoletnie prawie interludium pokoju, względnego zadowolenia i dobrobytu'⁵. Dopiero potem przychodzi nowa fala reform, do których gotowość dojrzewała w rozpoczętym już procesie zmian społecznej świadomości, a przyśpieszyły ją ponawiające się kryzysy i agitacje. Tę właśnie Anglię — zreformowaną, przekształconą, zdemokratyzowaną w sposób zbliżający ją już do XX stulecia, jesteśmy skłonni uważać za Anglię „wiktoriańską”, zapominając o jej wcześniejszych okresach, o tym, „jak bliskim sąsiadem XVIII wieku była Anglia z roku 1850”^l6, jak surowe, prymitywne i brutalne było życie w tych czasach, jak odległe od znanego nam modelu cywilizowanego świata. W takim właśnie przełomowym okresie

¹¹ Ibidem, s. 31. '* Ibidem, s. 59.