IMG55

obserwacji wskaźników i zewnętrznych przejawów istniejących potrzeb. Paradoksem \_Vv szukiwama informacji jest to, Ze użytkownik musi opisać swoje potrzeby (a więc dokj* menty, które je /ospokajnji) poprcez dostarczanie odpowiedniej informacji), zanim ję_w ’ dotrze do odpowiednich źródeł. Opis laki jest utrudniony przez wiele czynników: uj^' poziom znajomości problemu przez użytkownika, nieznajomość SIW lub języków, w km rycli informacji jest dostępna,

Użytkownicy przejawiają zróżnicowane zachowania w procesie poszukiwania inf_0r macji [Poitrie 2006, s. 23) Niektóre są typowe dla poszczególnych osób czy panujących warunków; inne wydają się tworzyć stale wzorce, które mogą stanowić podstawę d₀ skonalcma projektowania serwisów GBC. Wykazują one zróżnicowanie w obrębie p₀. szczególnych dyscyplin, przejawiające się na przykład odmiennymi wyborami kanałów komunikacji, co tłumaczy różnice pomiędzy dyscyplinami w stosowanych modelach pu, blikowania elektronicznego.

Inną przyczyną różnicowania wzorców jest poziom zaawansowania w działalności na. ukowej. W ciągu kolejnych lal kariery uczeni (worzą bogate sieci interpersonalne z kole. gami o podobnych zainteresowaniach, nazywane niewidzialnymi uniwersytetami, Dzięki nim starsi pracownicy nauki uniezależniają się od katalogów, indeksów i spisów treści oferowanych przez systemy informacyjne. Powstawanie repozytoriów preprintów zmiel nia nieco sytuację na korzyść młodszych pracowników nauki, jednak nie niwelują one braku rozbudowanych kontaktów interpersonalnych oraz kompleksowej, heurystycznej znajomości literatury przedmiotu. Taka sytuacja prowadzi do wniosku, że serwisy GBC powinny być tworzone z uwzględnieniem potrzeb młodych pracowników nauki [Borgman 2003M.U4).

Związki interpersonalne wpływają także na wzorce zachowań podczas wyszukiwania poprzez realizację tak zwanych wyszukiwań wspólnych (collaboratiw informlion relrie-i a/). W takim modelu wyszukiwania informacji dochodzi nie tylko do interakcji pomrę, dzy systemem i użytkownikiem, ale także pomiędzy wieloma użytkownikami i systemem (systemami). Współpraca w zakresie wyszukiwania może być scharakteryzowana według dwóch kryteriów: poziomu synchronizacji i intencjonalności (rys. 7). Współpraca asynchroniczna oznacza, że użytkownicy nie pracują nad danym zagadnieniem jednocześnie; współpraca niejawna występuje, gdy system wykorzystuje informację z innego użycia sy stemu dla zastosowania w kolejnych wyszukiwaniach, ale bez gwarancji jednolitości celów wyszukiwania. Synchroniczne i jawne wyszukiwania prowadzone są przez małe grupy użytkowników, pracujących równocześnie dla osiągnięcia wspólnych celów. Mogą to być uży tkownicy usytuowani w pewnej odległości od siebie, z których każdy dysponuje własnym komputerem lub też grupa użytkowników w spółużytkująca sprzęt komputerowy. Mamy tu więc jeszcze jedno kryterium podziału: kryterium przestrzenne, gdyż współpracujący użytkownicy mogą znajdować się w tym samym miejscu lub przebywać w nawet bardzo odległych lokalizacjach, połączeni siecią.

Tego typu wyszukiwanie informacji stwarza interesujące perspektywy dla zawodu bibliotekarza. Staje się on bowiem członkiem grupy wspólnie poszukującej potrzebnych informacji. Może uczestniczyć we wszystkich rodzajach wyszukiwania wspólnego, w różnych rolach, na przykład jako członek kolaboratorium, broker informacji, czy na jeszcze innych zasadach. Tego typu działalność bibliotekarze podejmowali i podejmują od dawna; opisuje tom.in. Lidia Derferl-Wolf jako digital reference sernice lub virtual reference desk (Derfcrt-Wolf2006].

Kolejnym czynnikiem wpływającym na wzorce zachowań informacyjnych jest stopień dostępności źródeł informacji, zróżnicowany ze względu na odmienny poziom finansowania w różnych instytucjach i krajach. Bogatsze instytucje skupiają uczonych najwyższej klasy, jednocześnie zapewniając im znacznie lepszy dostęp do bieżącej literatury naukowej, spotkań podczas konferencji, możliwości publikowania. Do pewnego stopnia fiink-

cumowanie sieci komputerowych i GUC niweluje róJnicc w dostępu: ilo mcwui/.minych uniwersytetów i zwitktra dostępność literatury. Jednym z pośrednich efektów rozwoju GUC jest bowiem lakZc wzrost zasobów Open Access i interaktywności wyszukiwania

Powiadamianie

Synchroniczne

Asynchroniczi

w czasie rzeczywistym Siata, kontekstowa aktualizacja treści

\ Wspólne filtrowani Grupowe przeglądanie \ Wyszuka'    olei

asynchroniczne 1

Inteligencja ztnoro

•Jawne

Nie Jawne

Rys. 7. Rodzaje wyszukiwania wspólnego

Christine Bergman zaproponowała model opisujący niezbędną wiedzę i umiejętności, wykorzystywane podczas wyszukiwania informacji w serwisach GBC jBotgman 2Q03a, s. 133-I40J. Zawiera on trzy elementy.

•    Wiedza konceptualna, pozwalająca użytkownikowi na stworzenie modelu ułatwiającego zrozumienie systemu, z jakim ma do czynienia. Użytkownik stosuje wiedzę konceptualną w procesie wyszukiwania informacji w celu przetłumaczenia potrzeby informacyjnej na plan realizacji wyszukiwania oraz ewentualnej jego modyfikacji.

•    Wiedza semantyczna i syntaktyczna służące bezpośredniej realizacji wyszukiwania.

Pierwsza pozwala na zrozumienie operacji dostępnych w celu realizacji planu, umożliwiając na przykład wybór pomiędzy opcjami wyszukiwania. Druga służy zrozumieniu komend lub czynności wykonywanych w konkretnym systemie.

•    Umiejętności techniczne, niezbędne do uzyskania wiedzy syntaktycznej, semantycznej oraz konceptualnej. Są nimi na przykład umiejętność korzystania z klawiatury komputerowej, znajomość sposobów prezentacji informacji na ekranie, czy znaczenia podstawowych klawiszy funkcyjnych. Zdobywanie tych umiejętności jest ułatwione dzięki funkcjonowaniu jednolitego GUI w Internecie.

Użytkownik wykorzystuje wiedzę i umiejętności, obejmujące wymienione trzy elementy, w sposób zależny od tego, czy korzysta z systemu wyszukiwania informacji, kształtowanego w okresie przed powstaniem Wcbu, czy później. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z takimi zasobami GBC, jak bazy danych, w tym komercyjne, OPAC biblioteczne i inne, zawierającymi głównie ustrukluryzowane dane, przechowywane w dobrze zorganizowanych systemach. Wyszukiwanie w Webie realizowane jest głównie przez wyszukiwarki internetowe fMansourian 2004j. Nowe serwisy GBC łączą w sobie cechy obu rodzajów zasobów: z jednej strony mają określoną, bogatą strukturą danych, a z drugiej ich zasoby są indeksowane przez wyszukiwarki.

Dzięki integracji w GBC różnego rodzaju serwisów i ich narzędzi wyszukiwawczych możliwe są trzy rodzaje wyszukiwań, które Gary Marchionini nazywa sprawdzaniem (lookup), uczeniem się (learn) i badaniem (inves(igalej, charakteryzowane przez następujące czynności:

• Sprawdzanie: wyszukiwanie faktów, znanych obiektów, nawigacja, weryfikacja, transakcja, odpowiedzi na zapytania.

155