IMG77 (4)

11() M l.ohockl. W trosce o wychowanie w szkole

Ogólna charakterystyka klaryfikacji wartości

Najogólniej rzecz biorąc, klaryfikacją wartości jest

odmiana wychowania moralnego, w którym kładzie się nacisk na uświadomienie własnych sądów (ocen - przyp. M. L| moralnych i na rozważania etyczne (A/f Rcher, 2000, s. 810).

Ciłówną przesłanką rozumianej w ten sposób klaryfikacji wartości jest przeświadczenie, iż

optymalne funkcjonowanie człowieka wiąże się z dokonywaniem przez mego samodzielnych, przemyślanych wyborów (I\ Oleś, 1983, s. 88).

W związku z tym zaleca się umożliwianie uczniom - poczynając od starszych klas szkoły podstawowej - samodzielnego dokonywania wyboru wartości zgodnie z własnymi upodobaniami. Zasadność takiego postępowania zawiera się w przekonaniu, że człowiek jest z natury dobry lub co najmniej okazuje przyrodzoną skłonność do postępowania dla czyjegoś dobra. Podstawowym więc zadaniem wychowania moralnego według tej koncepcji jest sprawienie, aby uczniowie uświadomili sobie istnienie różnych wartości, o wyborze których mają sami decydować.

Przeto w wychowaniu moralnym, pozostającym w zgodzie z założeniami koncepcji klaryfikacji wartości, wyklucza się wszelkie uświadamianie lub przekonywanie uczniów przez kogokolwiek poza nimi w sprawie pożądanych społecznie i moralnie wartości. Uznaje się na ogół jedynie wartości cieszące się uznaniem i aprobatą samych uczniów, a więc bez względu na zgodność owych wartości z wielowiekowym doświadczeniem ludzkości w dziedzinie zachowań i postaw moralnych. Podkreśla się, że dzieci i młodzież są w stanie same rozstrzygać, co jest dobre, a co złe, godne szacunku lub pogardy albo co zasługuje na uznanie czy raczej dezaprobatę. Nie zachodzi zatem potrzeba - zdaniem twórców omawianej koncepcji - świadomego i celowego wprowadzania uczniów w świat uznawanych i aprobowanych powszechnie wartości. Liczy się tu niemal wyłącznie to, co mają do powiedzenia na ich temat sami uczniowie.

Podczas klaryfikacji wartości zaleca się:

- koncentrowanie się na sprawach życiowo ważnych, a w pierwszej kolejności na tych dotyczących własnego życia ucznia, w drugiej dopiero kolejności

Ro/drial trzeci. Wychawanir montlnr w ftntmm nmgf «M - —,    - ■——-■■■■■■- - ~““

na odnoszących się do ogólnych aspektów tycia ludzkiego, lakich jak: pny- M ja/ń, miłość, lojalność, współpraca, przemoc. wrażliwość i»p..

-    akceptowanie odmiennych od swoich wartości i osób je zgłaszających w crt łym ich wymiarze, tzn. bez względu na to. co one sobą reprezentują;

-    zachęcanie do pogłębionej refleksji nad omawianymi wartość iami zgodnie z własnym przeświadczeniem, iż te właśnie wartości mogą się okazać pomocne w dokonywaniu świadomych wyborów;

-    uważne przyjrzenie się wartościom po to^by lepiej zintegrować ze sorą dokonywane wybory, zgłaszane preferencje i podejmowane działania (por.

L. E. Raths i inni. 1978, s. 4 i n.).

Ponadto zakłada się, iż klaryfikacja wartości jest tym skuteczniejsza, im bardziej czyniony przez uczniów wybór wartości: jest naprawdę wolny od nacisku czy przymusu z zewnątrz; bywa wyborem co najmniej z dwóch bardziej łub mniej wykluczających się nawzajem wartości; dokonywany jest po gruntownym rozważeniu konsekwencji, jakie pociąga za sobą każde z alternatywnych rozwiązań. Podkreśla się też potrzebę uświadomienia sobie tego. czy dokonany wybór cieszy się rzeczywiście szczerym uznaniem uczniów, czy sprawia im zadowolenie oraz czy nic skłania ich do ukrywania go przed kimś i chętnego dzielenia się nim z innymi. 0 skuteczności klaryfikacji warto ści świadczą również zachowania i postawy uczniów, zgodnie z dokonanym przez nich wyborem oraz przejawiające tendencję do powtórzeń w różnych sytuacjach i w różnym czasie (L. E. Raths i inni, 1978, s. 26-28).

Tak więc skuteczny przebieg klaryfikacji wartości - jak przypuszczają rzecznicy omawianej tu koncepcji wychowania moralnego - uzależniony jest od spełnienia przynajmniej kilku warunków. Obligują one nauczycieli do tego, aby:

-    zachęcać uczniów do dokonywania wyborów w sposób wolny od wszelkiej możliwej presji z zewnątrz;

-    pomagać im w poszukiwaniu alternatyw;

-    pomóc im dokładnie rozważyć każdą z tego rodzaju możliwości, łącznie ze zwróceniem uwagi na konsekwencje, jakie mogą one za sobą pociągnąć;

-    skłonić uczniów do zastanowienia się nad tym, co zdecydowało, że dokonali takiego a nie innego wyboru;

-    umożliwić im dzielenie się własnymi wyborami (decyzjami) z innymi oso

bami: