IMG77 (6)

300

POSEJDON

Posejdon miał być wychowany przez -* Telchinów i córkę Okeanosa, Kefejrę. Gdy osiągnął wiek męski, zakochał się w -* Hal ii , siostrze Telchinów, i spłodził z nią sześciu synów i córkę imieniem Rodos. Działo się to na wyspie, która od imienia córki Posejdona wzięła swą nazwę. Od czasów Iliady Posejdon ma w swym władaniu morze, tak jak Hades panuje nad Podziemiem, a Zeus rządzi Niebem i Ziemią. W sprawie tego podziału -»Zeus. Posejdon nie tylko rządzi falami, lecz także może sprowadzać burze, rozbijać nadmorskie skały jednym ciosem swego trójzębu, wreszcie za jego sprawą wytryskąją źródła. Potęga jego zdąje rozciągać się nie tylko na obszar morza, lecz również na źródła, strumienie i jeziora. Natomiast rzeki mają swe własne bóstwa. Posejdon nie zawsze bywa przyjazny Zeusowi. Uczestniczył w spisku, pragnąc wraz z Herą i Ateną pozbawić go władzy, lecz odstąpił od tego zamiaru zniewolony groźbami Briareusa (-»Ajgajon).

Przez cały rok Posejdon wraz z Apollonem i śmiertelnym Ajakosem budował muiy trojańskie. Laome-dont odmówił mu jednak należnej zapłaty. Posejdon z zemsty wypuścił nań potwora, który spustoszył miasto. To było początkiem urazy Posejdona do Troi i dlatego podczas wojny występował zawsze po stronie Greków. Jednak gdy Grecy na początku opowieści Iliady chcieli za radą Nestora umocnić swój obóz, otaczając murem okręty. Posejdon na radzie bogów sprzeciwił się temu, uważając, że takie postanowienie mogłoby umniejszyć sławę wzniesionych przez niego murów trojańskich. Zeus musiał łagodzić wzburzenie brata, który obiecywał sobie, że zniszczy wzniesiony przez Greków mur. Przez pewien czas Posejdon trzymał się z dala od działań wojennych, lecz wkrótce podążył z pomocą, widząc porażki odnoszone przez Greków. Przybrał oblicze Kalchasa, dodając odwagi Ajasom, pobudzał do boju Teukra i Idomeneusa, dopóki na rozkaz Zeusa nie musiał wycofać się z pola walki. Ale gdy Achilles miał już zadać śmiertelny cios Eneaszowi, Posejdon ocalił Eneasza. Przesłonił mgłą oczy Achillesa, wyrwał oszczep tkwiący w tarczy Eneasza i przeniósł wojownika z pola walki daleko za obronne szeregi. Działał tak, ponieważ śmierć Eneasza nie zgadzała się z wolą Przeznaczenia: może również dlatego, że Eneasz nie był w prostej linii potomkiem Laomedonta, lecz wraz z Anchizesem, Kapysem i Assarakbsem pochodził od Trasa (tab. 7). Posejdon, który wraz z innymi bogami działał na zgubę Priamidów, podobnie jak inni osłaniał potomków Anchizesa.

Gdy śmiertelni zaczęli organizować się w państwa, każdy z bogów postanowił wybrać miasto, w którym miała mu być oddawana szczególna cześć. Lecz zdarzało się, że paru bogów wybierało jedno i to samo miasto, skąd powstawały spory, które dawano do rozstrzygnięcia innym bogom lub nawet śmiertelnym. Rozstrzygnięcia owe bywały nieraz krzywdzące dla Posejdona. I tak wraz z Heliosem (Słońcem) ubiegał się o Korynt. Olbrzym Briareus wybrany na rozjemcę przyznał miasto Heliosowi. Podobnie pragnął Posejdon zawładnąć Eginą, lecz ubiegł go tam Zeus. Naksos zostało przyznane Dionizosowi, Delfy objął Apollon, Trojzenę Atena. Lecz dwa „najsławniejsze” spory toczyły się o Ateny i Argos.

Posejdon upatrzył sobie Ateny i pierwszy objął miasto w posiadanie, uderzając trójzębem na Akropolu w miejscu, skąd wytrysło „morze" (według Pauzaniasza było to słone źródło w świętym okręgu Erechtejonu).

Lecz wkrótce zjawiła się tam Atena, wezwała na świadka Kekropsa i zasadziła drzewo oliwne, które pokazywano jeszcze w Pandrosjonie w drugim stuleciu: naszej ery. Następnie zażądała władzy nad krajem! Oboje z Posejdonem zwrócili się do Zeusa, któryj wyznaczył rozjemców sporu. Niektórzy podają, że rozstrzygać mieli Kekrops i Kranaos, inni twierdzą, że bogowie z Olimpu. Zwyciężyła Atena, poniewal Kekrops zaświadczył, że ona pierwsza zasadziła drzewo oliwne na Akropolu. Rozgniewany Posejdon zatopił równinę Eleusis.

W sprawie Argos rozjemca między Posejdonemla Herą był Foroneus. On również wydał wyrok krzyw-'* dzący Posejdona. Bóg w gniewie rzucił na Aigolidę przekleństwo, które sprawiło, że wyschły wszystkie źródła. Gdy niedługo potem Danaos z pięćdziesięcioma córkami przybył do kraju, nie zastali tam wody, aby ugasić pragnienie. Lecz dzięki jednej z Danaid, Amy* monę, która wzbudziła miłość w Posejdonie, przekleńslg two zostało cofnięte i źródła w Argolidzie ożyły. Według innej wersji Posejdon rozgniewany na Foro-¹ neusa i Inachosa miał zalać Argolidę słoną wodą. Lecz Hera zmusiła go do cofnięcia wód morskich i ocalenia kraju. Posejdon miał jednak w swym posiadaniu cudowną wyspę -»Atlantydę.

Posejdon miał wiele miłostek i z nich liczne potomstwo. Lecz podczas gdy synowie Zeusa odznaczali się szlachetnością, potomkowie Posejdona, podobnie jak synowie Aresa, byli gwałtowni i złośliwi. Na przykład ze związku z Toosą spłodził cyklopa Polifema, £ Meduzą giganta Chrysaora i skrzydlatego konia Pegaza, z Amymone -» Naupliosa, który tyle złego wyrządził < Achajom (-» Nauplios), z Ifimedeją spłodził Aloadów, ' Kerkyona, zbója Skirona, którego zabił Tezęusz, Lamosa, króla Lajstrygonów, wreszcie Orion, przeklęty i myśliwy, był również jego synem. Także zrodzeni ze związku z Halią dopuszczali się różnych wybryków i zmuszony był ukryć ich pod ziemią, aby uchronić przed zasłużoną karą. Posejdon dał początek licznym genealogiom mitycznym (np. tab. 25; tab. 10; tab. 11; tab. 12; tab. 21; tab. 22; tab. 25, również indeks pod hasłem Posejdon). Szczególnie podkreślić należy historię miłości Posejdona i Demeter. Ze związku tego przyszła na świat córka, której imienia nie było wolno wymówić; koń -»Arejon, którego dosiadał Adrastos podczas wyprawy Siedmiu przeciw Tebom. „Prawowitą” małżonką Posejdona była bogini -* Amfitryta, nerejda, która nie obdarzyła go potomstwem.

Przedstawiano Posejdona uzbrojonego w trójząb, który jest narzędziem pracy rybaków przy połowie tuńczyka. Jeździł na wozie zaprzężonym w bajeczne zwierzęta, pół konie, pół węże. Dokoła wozu pływały ryby, delfiny, rozmaite stworzenia żyjące w morzu, nerejdy i inne bóstwa: Proteus, Glaukos itd. an

//. 1400; vn 442 n.; VIII198 n.;440; XII1 a; XIII1 n.;43 a; 89 n.; 206 a; XIV135 n.; 351 n.; XV 168 n.; 187 b.; XX 13 a ; 33 n.; 132 n.; 290 n.; XXI284 o.; 435 n.; Schol. in XXIII346; Od. IV 506 n.; V 291 n.; XI235 a; XDI151 n.; Hes. Th. 15; 453 a; 732; por. 883 n.; Hdt. VIII55; O.S. V 55; Gell. XV 21; Ov. Mei. VI70 n.; Apd. Bibl. 17,3 n.; II1,4; Ul 14, 1; Paus. 114,3; 24,3 a; 26,5 a; II1,3 a; 2,1; 3,4 a; 12,2 a; 30,5 a; 22,4; 33,1 a; 34,10;38.I n.; Ili 14,2; 15,7; 18,10;20.2; 21,5; V 1,8; 15,5;22,

6; 26,2; VI25,3; VU4,1; 8; 21,7-10; 24,2-12; 25,3; 8; 12; VIII 10,2-11,1; 25,5-8; 37,9 i 10;42,1 n.;44,4; 1X20,1;22,5;29,1 ;6; 31,6; X 9.4; 7; 10.

8; schol. ad V 8,8; Hyg. Fab. praef. 13,18,10 (Rosę); 3; 10; 12; 14; 17; 28; 31; 32; 37; 38; 46; 47; 56,64; 76; 89; 125; 135; 139; 140; 151; 157; 161; 164; 166; 169; 173; 186; 187; 188; 195; 238; 242; 252:273; 274; Serv. in Veig. Georg. 112; Varro ap. August in. De cm. Dei XVIII9; Plu. Qu conv.

IX 6; De am.frat. XI. Fr. Schachermeyr, Poseidon, Bem 1950; Pugliese Caralelli, w: Paroladel Passa to 1957, fasc. 53, s. 81 a; fasc. 56.S.352 n.;C.

Gallnvolti, ibid. fasc. 55, s. 241 n.;F. Adrados, w: Minos V 1957,8.53 n.;J. Chadwick, ibid., s. 117 n.

POTOS (nótioę) - personifikacja pożądania miłosnego. Występuje w orszaku -» Afrodyty obok Erosa i Himcrosa, nie bardzo się od nich różniąc. Uchodzi za syna Afrodyty. W mitologii syryjskiej, będącej pod wpływem wierzeń semickich, Pot os był uważany za syna Kronosa i Astarte. Żaden osobny mit nie jest związany z Potosem, który jest jedynie pojęciem abstrakcyjnym, an

A. Sup. 1040; PL Smp. 197 d; Cnu. 420; Euseb. Pracp. evang. I

10,8.

PRAKS (Tlpdę) - potomek w trzecim pokoleniu syna Neoptolemosa, Pergamosa. Praks powrócił z Illirii na Peloponez i nadał nazwę krainie zwanej Prakiaj. Aby uczcić swego pradziada Achillesa, wystawił mu sanktuarium na drodze ze Sparty do Arkadii, an

Paus. III 20, 8; Steph. Byz. s.v. ripaidai ml npńiceę.

PRAKSITEA (n pa£u)śa) - Imię to nosi wiele postaci występujących w podaniach attyckich, niełatwo je jednak odróżnić.

1.    Małżonka -» Erechteusa; tab. 11. Uchodzi za córkę boga-rzeki Kefisosa lub za córkę Diogenei, której ojcem był Kefisos. W tym wypadku ojcem jej miał być Frasimos. Praksitea była wzorem miłości ojczyzny, gdyż zgodziła się oddać na ofiarę własne córki, gdy zażądała tego wyrocznia, jako warunku zwycięstwa Ateńczyków. ”

2.    Nimfa, która poślubiła Erichtoniosa i urodziła mu syna Pandiona.,

3.    Niekiedy imię to nosi Metanejra, małżonka Keleo-sa, matka Demofonta i Triptolema. Imię to przypisują również piastunce Demofonta. an

1. E. niezachow. tragedia Erechtheur, Lycurg. C. Leocr. 98 n.; Apd. BibL IU 15, 1. 2. Apd. BibL Ul 14,6. 3. Apd. BibL 1 5.1 i 2.

PRESBON (npśoPcov) - syn Friksosa i Iofassy córki Ajetesa, króla Kolchidy (hasło Friksos podaje inne wersje związane z jego małżeństwem). Presbon poślubił Buzyge, córkę Lykosa, i spłodził z nią syna Klymenosa (tab. 33). Po śmierci Friksosa Presbon powrócił do Orchomenos, aby upomnieć się o królestwo dziadka, Atamasa. Ten umierał w przekonaniu, że wygasła linia męska jego potomków, i oddał dziedzictwo wnukom Syzyfa, a swoim krewnym z bocznej linii. Haliartos i Koronos, wnukowie Syzyfa, dowiedziawszy się o powrocie Presbona, przyjęli go gościnnie i zwrócili mu królestwo. Sami założyli miasta Haliartos i Koroneję. Presbon jest dziadkiem -* Erginosa, który był ostatnim królem Orchomenos z linii Atamasa. an.

Schol. in A.R. I 185} U 1122; Paus. IX 34,8; 37, 1 n.

PREUGENES (IIpeoYevnę) - Grek pochodzący z doliny Eurotasu na Peloponezie. Syn Agenora, ojciec dwóch synów imieniem Patreus i Aterion. Po pizybyciu Dorów udał się wraz z synami do Achai i założył tam miasto Patras. Uznano go wraz z synem Patreusem za herosów, an

Paus. III 2, I; VII 6, 2; 18, 5; 20, 7 por. Herbillon, Les ciities de Panas, Paris i 929.

PRIAM (Ilpfapoę) - jeden z synów Laomedonta, najmłodszy (tab. 7). Zyskał sławę przez fakt, że za jego

rządów toczyła się wojna trojańska. Był już wówczas w podeszłym wieku. Imię jego matki nie jest znane, Iliada jej nie wymienia. Późniejsze mity wskazują najczęściej córkę boga-rzeki Skamandra nazywając ją Strymo, Plakta lub Leukippe. Iliada podaje niewiele szczegółów dotyczących życia Priama przed oblężeniem Troi. Dowiadujemy się jedynie, że walczył ongiś z Amazonkami, wspomagając Frygijczyka Olreusa na brzegach Sangariosa. Mitografowie przekazali wspomnienie najważniejszego epizodu z jego lat dziecięcych: było to zdobycie Troi przez Heraklesa. Wówczas Priam, jako mały chłopiec został pojmany przez Heraklesa wraz z swoją siostrą -* Hesjone. Herakles wydał Hesjone za mąż za swego przyjaciela Telamona i pozwolił jej wybrać sobie podarek ślubny. Hesjone zażądała wydania jej brata, który nosił wówczas imię Podarkesa. Herakles zgodził się i symbolicznie sprzedał brata siostrze. Chłopiec zmienił wówczas imię, przybierając nowe: Priamos, oznaczało: „ten, który został sprzedany”. Herakles jemu jako jedynemu z żyjących synów Laomedonta oddał rządy nad całą krainą wkoło Troi. Priam z czasem rozszerzył swe panowanie na cały kraj i leżące w pobliżu wybrzeża azjatyckiego wyspy.

Priam poślubił naprzód Arisbe, córkę Meropsa, która dała mu syna -*■ Ajsakosa. Lecz Priam odstąpił pierwszą żonę Hyrtakosowi, aby pojąć Hekabe. Obdarzyła go ona licznym potomstwem i synowie z tego małżeństwa zyskali sławę (tab. 34). Najstarszym był Hektor, po nim Parys. Następnie córki: Kreusa, Laodi-ke, Polyksene, Kassandra. Pozostali synowie to: Deifo-bos, Helenos, Pammon, Polites, Antifos, Hipponoos. Polydoros i Troiłoś, który uchodził także za syna Apollona.

Nałożnice obdarzyły Priama równie licznym potomstwem. Oto imiona synów: Melanippos, Gorgytion, Filajmon, Hippotoos, Glaukos, Agaton, Chersidamas, Euagoras, Hippodamas, Mestor, Atas, Doryklos, Lykaon, Dryops, Bias, Chromios, Astygonos, Telestas, Euandros, Kebrion, Mylios, Archemachos, Laodokos, Echefron, Idomeneus, Hyperion, Askanios, Demo-koon, Aretos, Dejopites, Klonios, Echemmon, Hypero-chos, Ajgeoneus, Lysitoos, Polymedont. Imiona córek: Meduza, Medesikaste, Lysimache, Aristodeme. Tradycja przypisuje Priamowi pięćdziesięciu synów, pełnej liczby imion ich nie daje żaden autor. Lista Apollodora, którą przytoczyliśmy, jest najpełniejsza, gdyż zawiera 47 imion. Należałoby może dorzucić do niej imiona Antifonta i Diosa, wymienione w Iliadzie, także Aks-jona, którego podaje Pauzaniasz według Małej Iliady i w ten sposób otrzyma się liczbę pięćdziesięciu synów, jak tego chce tradycja.

Priam w Iliadzie występuje na dalszym planie. Za stary, aby walczyć, zadowala się przewodniczeniem w naradach, ale i tam nie zawsze on decyduje. Górę bierze nąjczęściej Hektor. Priam nie wydaje się sprzeciwiać planom Parysa i porwaniu Heleny: jest jej życzliwy i godzi się z przeznaczeniem. Zasadniczym rysem jego charakteru jest pobożność, dlatego Zeus mu sprzyja. Przez samą swą obecność panuje nad położeniem, a jeżeli bierze udział w wypadkach, to wbrew swej woli. Widzi, jak kolejno giną jego dzieci i jako jeden z ostatnich Hektor, najdzielniejszy z obrońców. Toteż po śmierci Hektora, gdy zwłoki jeęo porwał Achilles do obozu Greków, Priam poniża się i przybywa do zwycięzcy, aby mu ofiarować olbrzymi okup za wydanie ciała.