IMG$53 (2)

dostrzec w nim pewne wartości i możliwości konstruktywnego rozwoju, aby odmienić jego trudną sytuację i stworzyć podstawy do przezwyciężenia przejawianych przez niego trudności wychowawczych.

Niebagatelną także przyczyną nieprzystosowania społecznego jest niska pozycja społeczna ucznia w klasie szkolnej, a więc jego mało znaczące miejsce w strukturze społecznej danej klasy. Uczeń taki nie cieszy się wśród swych kolegów i koleżanek klasowych uznaniem ani popularnością. Przeciwnie, wielu z nich wyraża wobec niego obojętny stosunek, a niekiedy nawet nacechowany niechęcią lub wrogością. W ten sposób pozbawia się takiego ucznia poczucia przynależności do zespołu klasowego, co skłania go do szukania oddanych przyjaciół poza klasą szkolną. Prowadzi to nierzadko do nawiązania kontaktów i przyjaźni z osobami podobnie odtrąconymi przez społeczność klasową, jak on sam. Uczniowie niekiedy takie odtrącenie przeżywają bardziej boleśnie, niż inne przykrości doznane w szkole lub w domu. Nic więc dziwnego, że społeczna degradacja w gronie rówieśników klasowych wywiera — jak wykazują to liczne badania* — duży wpływ na wzrastający stopień nieprzystosowania społecznego uczniów. Okazuje się też, iż izolowani lub odrzucani przez klasę są zwłaszcza uczniowie drugoroczni, chociaż to oni właśnie najbardziej potrzebują oparcia w zespole klasowym.

Przyczyny pedagogiczne. Wyjątkowo groźną kategorią przyczyn trudności wychowawczych, tkwiących w środowisku szkolnym, są przyczyny pedagogiczne łącznie z dydaktycznymi. Pomimo to nie wszyscy pedagodzy uświadamiają sobie ich niebezpieczeństwo dla właściwego rozwoju uczniów. W tym też należy upatrywać szczególną szkodliwość społeczną przyczyn pedagogicznych. Wykazują one tendencję do rozprzestrzeniania się i na ogół nie dają się łatwo usuwać.

Przyczyny pedagogiczne polegają przede wszystkim na tym, że zbyt mało uwagi przywiązuje się do wyrabiania w uczniach pozytywnej motywacji uczenia się. Znajduje to swój szczegól-

•Badania na temat powiązań niskie i pozycji społecznej uczniów z ich nieprzystosowaniem społecznym przeprowadzono m.in. w ramach prac magisteriach pisanych w Zakładzie Teorii Wychowania UMCS.

ny wyraz w przymuszaniu uczniów do nauki szkolnej za pomocą różnych sankcji, gróźb, nakazów i poleceń. Nierzadko towarzyszy temu przesadny dydaktyzm, tj. wyraźna przewaga w procesie nauczania funkcji informacyjnej nad funkcją kształcącą i wychowawczą, czyli przerost nauczania podającego nad nauczaniem bardziej unowocześnionym, jak nauczanie wielostronne i problemowe, liczące się z potrzebami, motywami, uzdolnieniami, możliwościami uczniów. Dydaktyzm z reguły idzie też w parze z nadmiarem elementów autokracji w postawie nauczycieli. Trudno się temu dziwić, jeśli się zważy, iż uczeń nieustannie poddawany tradycyjnemu nauczaniu, które przejawia się w nader formalnym podejściu pedagogicznym, nie mogąc spełnić stawianych przed nim wymagań, wcześniej lub później zniechęca się do nauki. Nauczyciel natomiast, aby sprostać zadaniom, jakie nakłada na niego przesadny dydaktyzm, ma coraz częściej powody do zaniepokojenia o wyniki nauczania, ponieważ motywacja ucznia się staje niepokojąco niska. Stara się wówczas zaradzić złu poprzez coraz bardziej natarczywe przybieranie wobec uczniów postawy autokratycznej. Uczniowie natomiast, zwłaszcza ci najsłabsi, jeszcze bardziej zniechęcają się do nauki, co wyraża się kompletnym brakiem koncentracji — a w jego następstwie — dalszym zaniedbywaniem nauki W tej sytuacji postępowanie uczniów i nauczyciela przybiera postać „błędnego koła”, z którego 'praktycznie rzecz biorąc nie ma wyjścia w warunkach nauczania tradycyjnego.

Dydaktyzm jest z reguły wynikiem przesunięcia głównego zainteresowania szkoły z ucznia, jego możliwości, dążeń, aspiracji, marzeń na sam program nauczania i związane z nim wymagania egzekwowane w sposób formalny. Dlatego też nie sprzyja on wyzwalaniu aktywności i samodzielności uczniów. Powoduje nudę na lekcji i stwarza w klasie napiętą atmosferę. Uczniowie broniąc się przed tym, szukają rekompensaty własnych niepowodzeń przejawiającej się m.in. w niewłaściwych zachowaniach, nie mieszczących się w narzuconym przez nauczyciela schemacie nauczania, jakie zakłada dydaktyzm. Są one — jak przypuszczają niektórzy psychologowie — próbą ucieczki od sytuacji stresowych, jakie stwarza rygorystyczne i stereotypowe postępowanie nauczyciela. Psychologowie ci przestrzegają tak-

59