IMG$62 (4)

III. WARUNKI ZAPOBIEGANIA TRUDNOŚCIOM WYCHOWAWCZYM I ICH PRZEZWYCIĘŻANIA U UCZNIÓW

Pozornie może się wydawać, iż dobra orientacja w przejawach i przyczynach trudności wychowawczych, o których była mowa w poprzednich rozdziałach, stwarza niemal gwarancję skutecznego przeciwstawienia się im za pomocą bardziej lub mniej wyrafinowanych metod i form oddziaływań wychowawczych. W rzeczywistości jednak przewyciężanie nieprzystosowania społecznego uczniów jest przedsięwzięciem o dużo większym, stopniu komplikacji i złożoności, niż sądzi się na ogół. Otóż żaden sposób pokonywania trudności wychowawczych (nie wyłączając z tego najbardziej efektywnych czy wręcz niezawodnych metod i form oddziaływań) nie przynosi pozytywnych wyników automatycznie czy samoczynnie. Wymaga on także spełnienia całego szeregu warunków, czekających stale na dalszą selekcję i weryfikację. Warunki te przypominają poniekąd zasady organizacji pracy z uczniami, ale w istocie rzeczy nimi nie są. Uchodzić mogą raczej za stwierdzenia o znaczeniu hipotetycznym, wymagające dalszej weryfikacji naukowej, nie zaś obowiązujące zasady, którym przysługuje wartość normatywna. Wartość taka przypisywana jest zasadom, które są po prostu ogólnymi dezyderatami (normami) postępowania, nie wymagającymi w zasadzie dowodu. Warunki natomiast wydają się nie tyle normą czy pewnego rodzaju ultimatum postępowania, ile raczej życzeniem czy postulatem. Dlatego — sądzę — lepiej mówić o warunkach niż zasadach przezwyciężania trudności wychowawczych lub zapobiegania im.

Wspomniane warunki pełnią jednocześnie funkcję zapobiega-j||Hpa    nia pojawianiu się tego rodzaju trudności. Często więc wystar-

czy ich w pełni przestrzegać, aby uniknąć trudu podejmowania pracy wychowawczej za pomocą specjalnie przemyślanych metod. Ponadto warunki te nie wykonywane należycie lub wręcz •zaniedbywane, czy zgoła pomijane, mogą stanowić nie zawsze dostrzegane źródło piętrzących się coraz to nowych trudności natury wychowawczej.

W obecnym rozdziale podejmuję próbę przedstawienia tylko niektórych czynników warunkujących skuteczne zastosowanie zalecanych w pedagogice sposobów pracy z uczniami nieprzystosowanymi - społecznie. Zakładam, iż efektywność sposobów jest tym większa, im więcej troski przejawiają nauczyciele o przestrzeganie owych uwarunkowań. Składają się na nie: .podmiotowe traktowanie uczniów przez nauczycieli, utrzymywanie karności wśród uczniów (zwłaszcza karności świadomej), racjonalne organizowanie pracy i życia uczniów oraz porozumiewanie się nauczycieli i uczniów.

1. PODMIOTOWE TRAKTOWANIE UCZNIÓW

Jednym z istotnych warunków zapobiegania trudnościom wychowawczym i ich przezwyciężania jest podmiotowe traktowanie uczniów przez nauczyciela, czyli inaczej — jego humanistyczne do nich podejście. Polega ono na spostrzeganiu każdego ucznia jako jednostki autonomicznej, która bez względu na wpływy i uwarunkowania zewnętrzne ma prawo do własnej podmiotowości, t},' wewnętrznej niezależności i odpowiedzialności za własne postępowanie, a więc także prawo do samodzielnego kształtowania swego losu. Takie traktowanie ucznia zakłada nieuchronne liczenie się z jego godnością, a co za tym idzie — okazywanie mu poszanowania i serdeczności, uwzględnianie najbardziej podstawowych jego potrzeb i udzielanie mu niezbędnej pomocy. Postulat ten wymaga spełnienia podczas wszelkich kontaktów z uczniami, zwłaszcza w czasie lekcji i innych zajęć dydaktyczno-wychowawczych.

77