IMG$34 (3)

3. PRÓBY KLASYFIKACJI

PRZEJAWÓW TRUDNOŚCI WYCHOWAWCZYCH

Stworzenie odpowiedniego podziału symptomów nieprzystosowania społecznego umożliwia kwalifikowanie dzieci i młodzieży do określonego typu trudności wychowawczych lub pewnej grupy uczniów trudnych. Mamy tu do czynienia nie z poszczególnymi przejawami trudności wychowawczych, lecz z ich. syndromami, tzn. z osobliwym zespołem charakterystycznym dla pewnych grup uczniów albo też z podziałem ze wzglądu na możliwe rodzaje i stopień nasilenia tych trudności u uczniów. Klasyfikacja taka jest*ejągle jeszcze problemem otwartym. Niemniej jednak dokonano już pewnych interesujących prób klasyfikacji.

Podziału trudności wychowawczych pod kątem określonych syndromów, charakterystycznych dla różnych grup uczniów trudnych, dokonali min. L. Bandura i A. Koczetow.

L. Bandura (1958, s. 170—173) w klasyfikacji wyróżnił dwa podstawowe syndromy przejawów nieprzystosowania społecznego, mianowicie: 1) trudności sprawiane przez dzieci o przewadze procesów pobudzania i 2) trudności, jakie przysparzają dzieci o przewadze procesów hamowania.

Dzieci trudne o przewadze procesów pobudzania przejawiają — zdaniem L. Bandury — takie trudności natury wychowawczej, jak: przeszkadzanie nauczycielowi i uczniom podczas lekcji, przejawiające się w zbytniej ruchliwości i braku opanowania; aroganckie, zuchwałe i wyzywające zachowanie się (agresywne); brak obowiązkowości oraz lekceważący stosunek do nauki szkolnej i szkoły w ogóle; nieprzestrzeganie zasad czystości, porządku i uprawianie gier hazardowych, palenie papierosów, picie alkoholu; wagary i ucieczki z domu; naruszanie cudzej własności; świadome mijanie się z prawdą; trudności natury seksualnej. L. Bandura zwraca uwagę, że tego typu trudności spotyka się u niektórych uczniów, począwszy od klasy III, a szczególne ich nasilenie występuje w klasach VI, IX i X. Uczniowie ci rekrutują się często z grupy uczniów driigorocznych i dlatego są zwykle starsi wiekiem i fizycznie lepiej rozwinięci od swych kolegów (koleżanek) z klasy.

• Dzieci trudne o przewadze procesów hamowania — zgodnie z przypuszczeniem L. Bandury — zachowują się biernie, wykazują wyraźnie osłabioną aktywność społeczną i poznawczą; unikają nawiązywania kontaktów z innymi, dlatego okazują się niewdzięcznymi partnerami do współdziałania i współpracy; są na ogół niezadowolone, co często znajduje odbicie'w ich smutnym, a niekiedy przygnębionym wyrazie twarzy; przejawiają lęk, nieśmiałość, apatię, brak wiary w siebie i nieufność do innych ludzi; zdradzają skłonności marzycielskie; robią wrażenie dzieci o obniżonej sprawności umysłowej. Wymienione trudności często prowadzą także do dalszych konsekwencji w postaci kłamstw i wagarów. L. Bandura podkreśla również, iż w grupie uczniów o przewadze procesów hamowania znajdują się często dzieci fizycznie słabo rozwinięte, niskiego wzrostu, niezręczne i niezdarne.

Interesującą klasyfikację dzieci trudnych ze względu na. różne dominujące u nich symptomy nieprzystosowania społecznego zaproponował A. Koczetow. Wyróżnił cztery syndromy przejawów trudności wychowawczych, przypisywane dzieciom trudnym.

A. Koczetow (1977, s. 70—76) w swej klasyfikacji dzieci trudnych ze względu na dominujące u nich symptomy przejawów nieprzystosowania społecznego wyróżnił:

1.    Dzieci z zaburzeniami w sferze nawiązywania kontaktów społecznych z innymi ludźmi, rekrutujące się zwłaszcza z jedynaków i uczniów nie łubianych w klasie szkolnej, zajmujących w niej niską pozycję społeczną. Charakterystycznymi cechami ich zachowania — oprócz trudności w nawiązywaniu kontaktów z innymi osobami — są: brak subordynacji tak w stosunku do kolegów i koleżanek z klasy, jak i nauczycieli oraz błędne wyobrażenie o świecie i życiu, nacechowane nadmiernym pesymizmem lub bezkrytycznym optymizmem. Na dzieciach tych nie można polegać, ale pomimo to osiągają one na ogół dobre wyniki w nauce.

2.    Dzieci ze wzmożoną lub zaniżaną reakcją emocjonalną, będące często ofiarą dramatycznych przeżyć psychicznych. Charakteryzują się drażliwośdą i nieopanowanymi reakcjami lub biernością i obojętnością wobec wszystkiego, co się wokół nich