IMG$76 (3)

oddziaływanie na siebie wszystkich jej uczestników. W tym sennie wszelkie porozumiewanie się jest zawsze swoistym układem między co najmniej dwiema osobami, z których każda jest jednocześnie nadawcą i odbiorcą określonych przekazów (sygnałów).

Nauczyciele i uczniowie, w tym także uczniowie społecznie nieprzystosowani, mogą porozumiewać się w wielu sprawach. Przeważnie jest ono związane z nauką szkolną i utrzymaniem karności w klasie. Sprawia to, iż porozumiewanie takie „staje się zdominowane przez pouczenia, moralizowanie oraz chwalenie i ganienie za te aspekty postępowania dziecka, nad którymi pragniemy sprawować kontrolę (Mellibruda J., 1979, s. 370).

Chcąc nadać porozumiewaniu nauczycieli i uczniów (zwłaszcza sprawiających trudności wychowawcze) cechy bardziej autentycznych i szczerych kontaktów, nie powinno pozostawiać się wzajemnego ich komunikowania „w zamkniętym kręgu treści i zachowań narzuconych przez sztywne schematy roli «dorosłego» i «dziecka»” (Mellibruda J., 1979, s. 370). Ważine jest, aby w toku porozumiewania się z uczniami nie zagubić wielu innych istotnych dla nich tematów i uniknąć w ten sposób szablono-wości i monotonii w wzajemnym przekazywaniu nazbyt banalnych treściowo informacji.

Tematem wzajemnego porozumiewania się nauczycieli i uczniów, także trudnych, może być na dobrą sprawę wszystko, czym żyją i interesują się oni, m. in. sprawy i problemy związane z ich życiem osobistym, sytuacją rodzinną, powodzeniami i niepowodzeniami, dążeniami i pragnieniami, sposoby widzenia siebie i innych; poglądy i przekonania na temat sensu życia, zasad i norm postępowania moralnego, hierarchii wartości, przeżywanych konfliktów i rozczarowań. Wdzięcznym tematem są wrażenia i przeżycia, jakie wynieśli uczniowie z odbytej wycieczki, uwagi o przeczytanych książkach, prasie, programach telewizyjnych, audycjach radiowych. Ciekawa też jest wymiana poglądów na temat wartości ogólnoludzkich, kwestii światopoglądowych, aktualnych wydarzeń w kraju i śwdecie, żyda i pracy ludzi dorosłych, a takie niektórych osobistych problemów nauczycieli. Wyjątkowo ważne w przypadku uczniów nieprzystosowanych społecznie jest zapoznawanie ich z obowiązującymi w szkole wymaganiami (por. Havers N., 1931, s. 175—177).

Najbardziej preferowane pod względem wychowawczym sposoby porozumiewania się nauczycieli i uczniów, zwłaszcza o cechach nieprzystosowania społecznego, są rozmowy i dyskusje na różne tematy. Stanowią • one jednocześnie główne foTmy wzajemnej wymiany myśli i uczuć, jakie pragną sobie przekazać interlokutorzy. Rozmowy i dyskusje są przede wszystkim słownym porozumiewaniem się, a zachodząca między nimi różnica jest raczej różnicą stopnia niż gatunku. Dyskusja bowiem różni się od zwykłej rozmowy jedynie tym, iż zwraca się w -niej szczególną uwagę na wynegocjowanie wspólnego stanowiska, wskutek zaistniałej rozbieżności zdań. Ma ona jednak wszelkie cechy rozmowy, która polega głównie na dzieleniu się informacjami, bez usiłowania dokonania zmian w opinii, przekonaniu lub postawie rozmówcy. Praktycznie rzecz biorąc, także i rozmowa jest w stanie wywrzeć wpływ na zmianę różnych punktów widzenia. W każdym razie zarówno rozmowa, jak i dyskusja odgrywają niebagatelną rolę we wzajemnym porozumiewaniu się nauczycieli i uczniów, nie wyłączając uczniów sprawiających trudnośoi wychowawcze, którym pomaga:

—    w pogłębianiu wiedzy na temat przeróżnych spraw i problemów, wykraczających nierzadko poza wiedzę czysto szkolną;

—    w konstruktywnym przekształcaniu prezentowanego dotąd stanowiska w wielu ważnych sprawach, w tym również w wyrabianiu sobie naukowego poglądu na świiat i życie;

—    w rozwiązywaniu osobistych kłopotów i trudności, np. w odreagowaniu własnych napięć psychicznych i przełamaniu poczucia niepewności ozy osamotnienia;

—r w ukierunkowaniu działalności społecznej zgodnie z ich zainteresowaniami, potrzebami i możliwościami.

Nauczyciele natomiast dzięki rozmowom i dyskusjom inicjowanym i prowadzonym w klasie poznają coraz lepiej swych uczniów; są w stanie wytworzyć atmosferę prawdziwie wychowawczą, zwłaszcza w wyniku unormowania stosunków międzyludzkich wśród uczniów i pogłębienia z nimi więzi emocjonalnych; mogą również w porę zapobiegać różnym przejawom nieprzystosowania społecznego i skutecznie je przezwyciężać.

Nie wszystkie jednak rozmowy i dyskusje są jednakowo użyteczne pod względem pedagogicznym. Praktyczna ich przydat-

105