IMG 33

Ctęti /, rauhfal VIII

nałogi, jako to: żądze, namiętności, nadzieję, rozpacz, bo-jaźń, ufność, prezumpcją czyli zbytnie zaufanie¹, i wiele innych, których wyobrażenie każdy łatwo zrobić nobic potrafi.

Myt! (***«*•*»    ^Nn koniec ogólniejszy jeszcze

wyraz myśl (cogitatio) obejmuje w uwolni znaczeniu wszystkie władze rozumu i woli. Ho myślić, jest to czuć, uważać, czyli dawać baczność, porównywać, sądzić, rozważać, imaginować, żądać, mieć namiętności, spodziewać się, obawiać się itd, (Trailó des ammaux, cz. 2, rozdz, 8, 9 i 10).

Poznaliśmy już, jak się władze duszy następnie³ z czucia rodzą; i widzieliśmy, że one są tylko czuciem na każdą / nich przekształconym.

W drugiej części tego dzieła sztuki rozumowania do-chodzić mamy; przeto nie będzie bez pożytku wcześnie się do lego badania usposobić¹ przez rozumowanie w tej materii prostej i łatwej, która jednak na pozór inaczej się wydawać może, osobliwie jeżeli sądzić będziemy z usiłowali zawsze bezskutecznych^{2 3 4 5}, w celu dokładnego jej wyłożenia dotąd czynionych¹. To właśnie rozdział następujący w sobie zamknie.

O przyczynach czułości^{6 7 8} i pamięci

Nic podobna jest wyłożyć* w szczególności wszystkie fizyczne przyczyny* czułości i pamięci. Lecz zamiast rozumowania na fałszywych przypuszczeniach (hypolhefis) zasadzonego, podobności^{9 10} (analogia) poradzić się możemy. Wyłóżmy, co można wyłożyć, a tego sobie nie przypisujmy, że wszystko wyłożyć możemy.

,r_WU,._c..„<a J^edni wyobrażają sobie nerwy ‘ jako naciągnione struny do poruszenia i drżenia sposobne, i rozumieją, że już zgadli przyczynę czucia i pamięci. Oczywista jest, że takowe domniemanie jest tylko płodem imaginacji.

Drudzy powiadają, żc mózg jest jakąś miękką istotą (substantia)₉ w której duchy ożywne¹¹ rysy zostawują. Rysy te zachowują się; duchy ożywne przychodzą i powracają; i przez to u nich zwierzę ma czułość i pamięć. Tacy nie dali baczenia, że jeśli istota mózgu jest dosyć miękką do rysów przyjęcia, tym samym nie może być dosyć zsiadłą

1

⁴ t. j. z bezskuteczności wszystkich dotychczasowych usiłowań

2

W oryginale prisomption — zbytnia pewność siebie, zarozu

3

mialstwo.

4

. ¹² t j. kolejno, jedna po drugiej (succtssivemtnl)

5

⁹ 'Pak w II i JU wyd. W wyd. I: „do tego usposobić*'

6

W oryginale de la sensibiliU — wrażliwości.

7

⁸    Tu „wyłożyć** w sensie wyjaśnić, wytłumaczyć (expliquer).

8

^H Tak w II i III wyd. W wyd. I: „wszystkich fizycznych przyczyn**.

9

Słowem: „podobność** tłumacz oddaje stale francuskie analogu.

10

Autor użył tutaj wyrażenia consulter Vexpłriznce et Vanalogie, tłumacz pominął w przekładzie Vexplr\ence — doświadczenie.

11

W II i III wyd.: „wyobrażają nerwy**.

⁹    W oryginale esprils animaux, odpowiednik owych spiritus antmales, wielokrotnie wzmiankowanych w różnych pismach fCartezjuaza. Wcdlc rozpowszechnionego w średniowieczu, a sikającego starożytności greckiej systemu fizjologii, miały to być jakoweś subtelne fluidy czy wapory, rozchodzące się po ciele wzdłuż jakichś wewnętrz nych przewodów. Od nich miało być zależne życie psychkiw

12

⁴ Puk w II i III wyd. (ale z tą różnicą, że brak lam zaimka „tej** przed „materii**, który został dodany przez redakcję niniejszego wydania). W wyd. I: „chociaż na pozór inaczej się wydawać może, sądząc zwłaszcza o niej z usiłowań zawsze bezskutecznych, które w celu dokładnego jej wyłożenia dotąd czyniono**.