IMG 38

as

f

88    CxęSć i, roidziat IX

odbywa się prawideł i pamięć nic innego nie jest, jak tylko¹ pewny sposób czucia.

Często siyszaiem pytających: Go

tPychntóctóa, o których stola me ....    ¹ , ^u ■ ,    ,

mMKmy, shtósir ri, Hie smydtó, ^S1C dzieje z wyobrażeniami, którymi się człowiek zatrudniać? przestał ? Gdzie się one chowają? Skąd przychodzą, gdy się znowu malują? Czy przez ten długi przeciąg czasu, w którym o nim nie myśli, w duszy czy też w ciele jego przebywają?

Z tych pytań i odpowiedzi na nie przez metafizyków dawanych wnieść by można było, że wyobrażenia są zupełnie takimi, jak wszystkie te rzeczy, których zapasy czynić zwykliśmy, i że pamięć wielkim ich jest magazynem. To takim ^{1 2 3} sposobem rozmaitym też kształtom, które ciało następnie na się bierze, moglibyśmy nadać istność³ i pytać się: Gdzie się podziewa okrągłość tego pierwiej okrągłego ciała, któremu się potem inszy kształt nadaje? Gdzie się ona chowa? I kiedy to ciało znowu się zaokrągli, skąd się mu wraca ta okrągł ość?

Wyobrażenia, tak jak czucia, są pewnym sposobem bycia, czyli pewnym stanem duszy⁴: są w niej’ istotnie, póki ją modyńkują, to jest póki w niej ten stan sprawują, a nie są, skoro przestają go sprawować. Szukać w duszy tych wyobrażeń, o których zgoła nie myślę, jest to szukać

ich tam, gdzie już ich nie ma: szukać ich w ciele, jest szukać tam, gdzie nigdy nie były. Gdzież (edy one są? Nigdzie.

Nie bylożby przeciwko rozumowi

Jak si( tpyobraimia wenawiajĄ ?    ,    '    .    , ,

pytać się: gdzie są dźwięki instrumentu, gdy się na nim grać przestaje? Któż by nie odpowiedział: dźwięków tych nigdzie nie masz; lecz jeżeli palce po klawiszach uderzą i tak znowu ruszać się będą, jak ruszały się, znowu też same⁵ dźwięki sprawią.

Odpowiem więc, że i wyobrażeń moich, kiedy dusza myślić o nich przestaje, nigdzie nie ma: ale się one znowu we mnie odmalują, kiedy się wznowią ruchy do ich wydania właściwe.

Przeto, chociaż nie znam mechanizmu mózgowego, wnieść jednak z powyższego wywodu mogę, że różne mózgu części nabyły² łatwości ruszania się same przez się tak, jak były poruszane przez działanie zmysłów; że nałogi mózgu zachowują się; że każdego razu, gdv za nimi idzie, wznawia też same⁵ wyobrażenia, bo się też same⁵ ruchy w nim odnawiają; słowem, że tak są wyobrażenia w pamięci, jak są w palcach tony muzyczne*: to jest, że mózg, tak jak wszystkie inne zmysły, ma łatwość ruszania się podług tych determinacji, do których się

1

Tak w II i III wyd. W wyd. I: „nie jest tylko".

2

* W II i III wyd.: „Więc takim".

3

Tak w II i III wyd. W wyd. I: „nadać jestestwo" (w oryginale donnrr de l’existence — nadać byt, istnienie).

4

Dokładniej: pewnymi sposobami bycia (des moniires d'ttre). Tłumacz dodał od siebie słowa: „czyli pewnym stanem" i słowa: ,to jest, póki w niej ten stan sprawują", o parę wierszy dalej.

5

W znaczeniu: te same.

⁴ W II i III wyd.: „nabywają".

* Ściślej: utwory do gry na klawesynie—pikes de cltuecin. Różne to były instrumenty: klawesyn (klawi cym bal, szpinet) i klawi kord. pierwszy o tyluż klawiszach co i strunach, drugi — z mniejszą ilością klawiszów niż strun i urządzeniem służącym do ograniczania drgającej części struny. Instrumentem, o którym mówi Condilla* jest claoecin, nazywany przez Znoskę stale „klawikortem"