IMG144 (4)

1)    Relacje ekwiwalencji, które łączą kopie dokumentu na różnych nośnikach (np. reprodukcję tekstu na mikroformie).

2)    Relacje derywacyjne, które łączą jednostkę bibliograficzną i wersje zmodyfikowane, pochodne od niej (np. przekład). Relacje takie, nazywane relacjami horyzontalnymi, przewidziano (jak zobaczymy dalej) w formacie UNIMARC.

3)    Relacje deskryptywnc, które łączą dokument oraz jego recenzje, komentarze do niego itd.

4)    Relacje calość-część, które łączą element składowy jednostki bibliograficznej i tę jednostkę lub dokument. Występuje to w przypadku elementów kolekcji i kolekcji jako całości. Relacje takie przewidziano w formacie UNIMARC i noszą one nazwę relacji wertykalnych.

5)    Relacje towarzyszenia, które łączą jednostkę bibliograficzną i dokument towarzyszący (kaseta dołączona do książki, indeks do czasopisma itd.). Chodzi tu o relacje typu główny-podporządkowany.

6)    Relacje sekwencyjne, które łączą jednostki bibliograficzne następujące po sobie, ale niezależne od siebie. Chodzi tu np. o serię wydawniczą, która zmieniła tytuł. W formacie UNIMARC takie relacje nazywane są relacjami chronologicznymi.

7)    Relacje cech wspólnych, które łączą jednostki bibliograficzne, nie połączone innymi relacjami niż cechy wspólne; np. opisy tego samego autora, tego samego tytułu, a nawet o wspólnym języku, miejscu publikacji itd.

Być może w tych ograniczeniach (znikoma liczba lub brak powiązań między opisami) najwyraźniej widać wiek formatu MARC; powstał on w czasach, kiedy komputery znakomicie nadawały się do przetwarzania informacji z plików sekwencyjnych; obecnie format oferuje nam tylko niekompletne relacje między opisami, mimo że możemy pracować na znacznie lepiej działających komputerach i SZBD (systemach zarządzania bazą danych). Użytkownicy czują się dzisiaj rozczarowani, jeśli nie mogą „nawigować” we wszystkich kierunkach w bibliograficznych bazach danych.

Ciekawe skądinąd jest to, że mimo iż format UNIMARC uwzględnia niektóre z wyżej opisanych relacji, zwłaszcza w polach 4XX, to systemy informatyczne dla bibliotek nie zawsze wykorzystują te narzędzia nawigacji, które pozwalają w pełni wyzyskać te relacje.

4.1.4. MARC — międzynarodowe uznanie

Prace Biblioteki Kongresu były śledzone przez biblioteki na całym świecie, a szczególnie narodowe agencje bibliograficzne, które miały na względzie informatyzację własnej produkcji bibliograficznej.

Jako pierwsza z narodowych agencji studia nad formatem MARC prowadziła British Library na potrzeby BNB (British National Bibliography). W roku 1969

zespół kierowany przez Richarda Cowarda zaproponował format zwany BNB MARC, projekt ten uwzględniał prace LC i elementy właściwe narodowej bibliografii angielskiej. Od roku 1975 BNB MARC nosi nazwę UK-MARC. W formacie angielskim wprowadzono kilka ulepszeń; przede wszystkim pojęcie hasła analitycznego, co pozwoliło szczególnie na opracowanie (przetwarzanie) dokumentów zawierających prace współwydane. Na poziomie założeń UK-MARC przewidywał relacje hierarchiczne, sekwencyjne i poboczne, które mogły być wykorzystywane dopiero później, jak to widzieliśmy wyżej.

Druga podjęta poza USA próba miała miejsce w oddziale nauk ścisłych Biblioteki Międzyuniwersyteckiej w Grenoble. Pracami tymi kierował Marc Chauveinc— wówczas dyrektor tej biblioteki. Projekt ten był obserwowany przez Bibliotekę Narodową w Paryżu. Chauveinc przyjął za podstawę prace angielskie; zaproponował format MONOCLE, który był rozwinięciem (przeróbką) formatu BNB-MARC, mimo że nazwa na to nie wskazuje. Pierwsze wydanie MONOCLE nosi datę 1970, drugie — 1972. Format ten wprowadził nowe rozwiązania, np. w opisie dawnej książki. Jak to przypomniał z przenikliwością Chauveinc, często zarzucano formatom typu MARC (LC-MARC, UK-MARC, MONOCLE itd.) zbyt wielką złożoność. Wielu niebibliotekarzy usiłowało zdefiniować formaty prostsze, ale żaden z nich nie przetrwał.

Na pracach prowadzonych w Grenoble oparła się grupa, której zadaniem była automatyzacja Biblioteki Kantonalnej i Uniwersyteckiej w Lozannie. Grupa ta, w której skład początkowo, w 1971 roku, wchodzili Brigitte Butticaz, Paul Agopian iPierre Gavin, stworzyła na podstawie MONOCLE-a,-strukturę danych, która miała być wykorzystywana w systemie SIBIL (początkowo: Systóme integrć pour les bibliothćąues universitaires de Lausanne). Ten początkowy wybór co do finezji analiz danych bibliograficznych umożliwił rozwój i sukces SIBIL. Brak zgody na ustępstwa we wszystkim co dotyczyło danych katalogowych sprawił, że w latach osiemdziesiątych SIBIL był jednym z najczęściej używanych systemów w Europie, który obsługiwał katalogi wysokiej jakości, zawierające ponad milion opisów.

Kraje anglosaskie, jako pierwsze wypracowały formalną strukturę wymiany danych w formacie MARC. Kanadyjczycy w 1972 roku stworzyli format CAN--MARC, który uwzględniał dwujęzyczność kraju. W Australii pojawił się format AUS-MARC, którego nazwa może prowadzić do mylenia go z formatem austriackim! W prawie każdym kraju opracowywano własny format: -ANNA-MARC we Włoszech (1978)

—CAT-MARC w Katalonii (1987)

—DAN-MARC w Danii (1975)

—    FIN-MARC w Finlandii

—    IBER-MARC w Hiszpanii (1976)

—JAPAN-MARC w Japonii -MALMARC w Malezji (1978)

141