IMG293

gdy widzieli, jak ściele się puchowe łóżko. Germanik nie mógł ścierpieć widoku ani piania koguta. Być może, iż jest w tym wszystkim jakowaś tajemna przyczyna, ale stłumiłoby się ją, moim zdaniem, gdyby się wcześnie zabrać do tego. Wychowanie to wymogło na mnie (prawda, nie bez trudu), iż, z wyjątkiem piwa, smak mój da sobie rady po równi z każdym pożywieniem.

Za młodu ciało jest jeszcze podatne; trzeba tedy, dla tej przyczyny, naginać je do wszystkich kształtów i zwyczajów. Byle tylko trzymać w niejakich karbach chęci i wolę młodzieńca, śmiało można mu pozwolić nałożyć się do wszystkich narodów i kompanii, zgoła nawet do ich wybryków i ekscesów, gdy trzeba. Dobrze jest, by się zaprawił' do wszelkiego obyczaju: niech będzie zdatny czynić wszystko, a niechaj chce czynić tylko dobre.

Filozofowie nawet nie pochwalają Kallistenesa *, który postradał łaski pana, wielkiego Aleksandra, przez to, iż nie chciał mu dotrzymać kompanii przy kielichu. Niech się bawi, żartuje, niech hula ze swoim książęciem. Chcę, aby w rozpuście nawet, co do krzepkości i wytrzymałości przewyższał towarzyszów; niech się wyrzeka złego nie z braku sił ani praktyki, ale z braku chęci k’temu: Multum interest, utrum peccare aliąuis nolit, aut nesciat.¹ Mniemałem wyświadczyć zaszczyt jednemu panu, najbardziej może we Francji oddalonemu od takich wybryków, pytając go w zacnej kompanii, ile razy w życiu, bawiąc w Niemczech, upił się dla pożytku spraw swego króla: wziął to też w tym samym sensie i odpowiedział, że trzy razy, które też wyszczególnił. Znam takich, którzy dla braku tej umiejętności w wielkim znaleźli się kłopocie, mając sprawę z owym narodem. Często z podziwieniem ^ł Jest niemała różnica między tym, co nie chce ile czynić, a tym, co nie umie. Sen. Eplst. 90.

^ażałem naturę Alcybiadesa, iż tak łacno umiał się ^r^edzierzgać w tak odmienny obyczaj bez uszczerbku .zdrowia: to przewyższając wspaniałość i przepych erski, to znów surowość i wstrzemięźliwość Lakończy-_k5_W; równie powściągliwy w Sparcie, jak rozwiązły # Jonii.

Omnis Aristippum decuit color, et status et res.¹ Tak chciałbym wychować mego ucznia.

Quem duplici panno patientia velat Mirabor, vitae via si conversa decebit,

Personamąue jer et non inconcinnus utramque.⁸

Oto moje nauki: lepiej skorzysta z nich ten, kto je wykona, niż ten, który się ich nauczy na pamięć. Jeśli go widzicie, słyszycie go; jeśli go słyszycie, widzicie go. Niech Bóg broni, powiada ktoś u Platona, aby filozofować znaczyło uczyć się różnych rzeczy i traktować o rzemiosłach! Hanc amplissimam omnium artium bene viven-di disciplinam, vita magis quam Utteris, persscuti sunt.³

Kiedy Leon, książę Fliazyjeżyków ^{1 2} spytał Heraklidesa Pontyka, jaka umiejętność, jaka sztuka jest jego rzemiosłem: „Nie znam, powiedział, żadnej sztuki ani umiejętności; jestem jeno filozofem/' ² Przyganiano Diogenesowi, iż, będąc nieukiem, uprawia filozofię: „Z tym większą zdatnością mogę ją uprawiać", odpowiedział. Hegezjasz²

]7 — Montaigne, Próby, 1.1 - 257 -

1

¹ W każdym ubraniu, w każdym zajęciu 1 stanie Arystyp Jest poprawny. Hor. Epist. I, 17, 23.

* Podziwiam go, czy w grubej rozmyśla opończy,

Czyli jako światowiec pofolguje modzie,

Obie role gra zawsze wdzięcznie i dostojnie.

Hor. Epist. I, 17, 25.

2

Tę najwspanialszą sztukę spomiędzy wszystkich, tj. sztukę doskonałego życia, osiągali nie przez nauki, lecz przez samą żydów, praktykę. Cle. Tusc. IV, 3.