IMGB85

5*

c« iw*dxy pod mi otwm i deal i zmu C aktywnego umysłu) a podmi ote_m wt#ri*]izmu_t uksstałtowanym przez uwarunkowania społeczne Jek sle okale. teorie podmiotu filmowego nie zawsze mają świadomość istnienia tych rozróżnień.

U podstaw zarówno Freudowskiej. Jak i LacanowskieJ koncept cjl podmiotu leży przekonanie o znacznym udziale sfery nieś-wjadomeJ w konstytuowaniu podmiotu Cco Jest wyróżnikiem psychoanalizy) oraz przesłanka orzekająca o podległości podmiotu kompleksowi Edypa, innymi słowy, o fallocentryczności symbolicznego porządku, w którym on funkcjonuje.

Model Freuda )stwierdza. przede wszystkim, że podmiot Jest podzielony i brak jnu wystarczającej . samowiedzy Cktóra tworzy autonomią podmiotu). Jego części nie Funkcjonują harmonijnie: cały układ psychicznego aparatu mówi - Jak gdyby - "różnymi jeżykami** i utworzony jest na bazie konfliktowych sił. Analityk funcjonuje wiec jako rodzaj tłumacza, zapewniającego komunikowani* miedzy różnymi sektorami Cjakkolwiek sam nie jest indyferentny, skłaniając sie ku rozmaitym sferom)?

Próba naszkicowania Freuda modelu podmiotowości polega w istocie na rozszyfrowaniu metafory aparatu psychicznego. W jednej z ostatnich swoich prac, "Zarysie psychoanalizy" Copu-bl i kowanym pośmiertnie w 1940 roku) , Freud napisał:

"Przyjmijmy, że życie psychiczne jest funkcją pewnego aparatu, któremu przypisujemy rozciągłość przestrzenną i złożoność Cskłada się on z wielu części), a wiec wyobraźmy go sobie na podobieństwo teleskopu, mikroskopu itp.

Niektórzy teoretycy przypisują tej metaforze przesadne znaczenie. w istocie chodzi bowiem nie tyle o podobieństwo do aparatu kinematograficznego, ile o chęć wizualizacji relacjo.

dwoma topografiami aparatu psychi cznego^ Pierwsza z nich, opracowana we wczesnym "Warzeniu sennym", opisuje podmiot złożony z dwóch głównych części:    nieświadomości\ CNśw) i

razem traktowanych:    przedświ adomości CPś-w)v<śwj adomości C Śv).

Natomiast w "Ego i id" z 1923 roku i późniejszych artykułach na temat seksualności kobiecej Freud opracował model, w którym zweryfikował koncepcje pierwotną, opierając ją na trzech pojęciach id, ego i super ego. afcj^Łjest figurą najstarszej części

aparatu psych!cznogo, J«J powstań!o poprzedza rozwój pozos 1 ych. Jest nieświadome, jednakie tylko Jego część Je*t poddana stłumieniu Cnie Jest więc nieświadomością we wczesnym rozumie ni u Freuda - bowiem nieświadomość składa się wyłączni e z materiału stłumionegoJ . Domeną id stanowią ^namiętności • J_akości pozbawione reguł oraz takie, nad którymi nie sprawuje się kontroli. Id. kierujące sie zasadą przyjemności* Jest kategorią pierwotną, ni o zaś wytworem kulturowych zakazów. Cglp, funkcjonujące jako spójna organizacja procesów mentalnych, porównywane z id przypomina jeźdźca, który powinien okiełznać wielką 8

siłę konia.

Rezultatem jednej z takich identyfikacji - tej najważniejszej, identyfikacji z ojcem - Jest powstanie super ego: bowiem dziecko CchłopiecD jednocześnie pragnie identyfikować sie z obrazem ojca i zmuszone jest zaakceptować, źe nigdy nie bidzie takie jak ojciec. Ten dystans wyraża sie poprzez kreacje idealnej konstrukcji psychicznej pewnej części ego - tworzy sie super ego. To napięcie pomiędzy ego a jego idealną częścią opisuje kryzys Edypa:    ojciec jest zarówno źródłem synowskich

pragnień oraz czynnikiem, który hamuje ich rozwój. Figura Edypa jest centralna dla rozwoju psychicznego i seksualnego podmiotu. Dwie fazy wcześniejsze: seksualizmu oralnego Czwiązane-go z piersią matki} i analnego Cprzyjemność seksualna związana z wydalaniem kału} zdążają w kierunku właściwego seksualizmu dziecka, zainteresowanego genitaliami i przeżywającego kompleks Edypa. Także w tej fazie następuje psychiczne rozdzielenie płciowe i związane z nim kompleksy:    lęk przed kastracją

Cgłównie u chłopców, w innym zakresie u dziewcząt} i zazdrość o członka Cu dziewcząt}.

Dynamiczny rozwój psychicznych jakości podmi ot u w ujęciu Freuda ufundowany jest na dominującej roli scenariusza edypal -nego oraz różnicy płci. Model ten podkreśla także znaczną rolę powiązań między paternalistyczną pozycją rodziny a innym źródłami kulturowych stłumi eń:    państwem, kościołem, systemem

edukacji. Proponując ponadto spójna teorię identyfikacji* śę-pełnia całościową wizję podmiotu poddanego rozlicznym represjom i zmuszonego do tłumienia nieakceptowanych treści-