IMGE26

w nim obecność licznymi wystąpieniami w prasie, które propagowały ich założenia programowe. Dzięki tej aktywności, znacznie przerastającej programowe i propagandowe poczynania innych ugrupowań literackich dwudziestolecia, specyficznie awangardowa problematyka poetycka przewinęła się przez łamy całej właściwie prasy okresu, znąjdpjąc odbicie w czasopismach reprezentujących i rozmaite orientacje ideologicznej i różny poziom popularności.

Wystąpienia w prasie miały oczywiście charakter indywidualnych enuncjacji poszczególnych członków dawnej grupy krakowskiej, ale towarzysząca im atmosfera ciągłej dyskuąji, podejmowanej z różnych— „zewnętrznych” — punktów widzenia, wiązała je jak gdyby w całość, niezależnie od intencji samych awangardzistów. Świadomość wspólnoty, jaką mieli oni w związku z podejmowanymi przez siebie działaniami, żywa trwale aż do schyłku dwudziestolecia, była niewątpliwie potęgowana od zewnątrz — przez opinię literacką, przez oceny krytyków, przyjaznych i przeciwnych, którzy indywidualne poczynania członków dawnej grupy z reguły niemal identyfikowali jako poczynania zespołowe, chociaż w wielu wypadkach były one nawzajem skłócone i polemiczne. Po-lemicmość ta nie była zresztą tajona. Przeciwnie — awangardziści prowadzili permanentną dyskusję nie tylko z przeciwnikami, ale też między sobą, zwłaszcza zaś — jak mówiliśmy — z zapatrywaniami Peipera. Wydaje się, że ta — nie mająca znów odpowiedników w innych orientacjach literackich okresu — gotowość polemiczna skierowana na we-' wnątrz zespołu świadczyła o jego spoistości w równym niemal stopniu jak troska o konsekwencję i jednomyślność poglądów w okresie faktycznej grupowości. Świadczyła o zain- j teresowaniu, jakim awangardziści obdarzali nawzajem swoje poglądy, o chęci dyskusyjnego „docierania” przekonań, o po-1 trzebie konfrontacji stanowisk, a więc o tym, że członkowie dawnej ekipy „Zwrotnicy" nadal odczuwali atrakcyjność przynależności do zespołu. Wiadomo bowiem, że tak jak! postawa obojętności na mniemania towarzyszy charaktery-1 żuje sytuację osobnika w grupie o niskim stopniu zwartości, tak odwrotnie — postawa polemicznego zaangażowania w poglądy innych członków, będąca wyrazem ich akceptowania jako partnerów we wspólnym rozwiązywaniu pewnych problemów, jest znamieniem wysokiego stopnia zwartości zespołu⁷.

Tfck zatem brak wiązań organizacyjnych i rozpad jednolitego programu nie doprowadziły bynajmniej do rozproszenia grupy krakowskiej. Pewne elementy świadomości grupowej przetrwały okres zorganizowanego współdziałania, co sprawia, że możemy w ogóle mówić o trzeciej fazie istnienia ekipy. Nie znaczy to jednak wcale, że badacz opistjący jej historię ma prawo używać terminu „grupa literacka" w takim samym sensie przy charakterystyce różnych etapów tej historii. Powinien on możliwie ściśle rozgraniczyć dwa znaczenia tego terminu, wskazujące na odmienne sytuacje historycznoliterackie. W okresie dominacji Peipera awangarda była grupą faktyczną, zespoloną jednolitymi założeniami, propagującą jednolitą poetykę normatywną, organizacyjnie zjednoczoną. Natomiast w późniejszym czasie stanowiła ona nie zaktualizowaną orga-nizacyjnic „szansę" grupy, to znaczy sytuację, w której poszczególni twórcy występowali nie w intencji kształtowania świadomości zespołowej, lecz w swoim własnym imieniu, w której pisali i teoretyzowali każdy „na własny rachunek", pozostąjąc jednak na polu możliwego porozumienia (będącego funkcją napięć polemicznych) co do celów i środków podejmowanych działań. Dodajmy przy tym, że sama nazwa „awangarda", stosowana przez uczestników grupy krakowskiej jako określenie wspólnoty ich poczynań, pojawiła się dopiero w trzeciej fazie istnienia zespołu — w okresie „Linii".

Trzy stadia dziejów grupy krakowskiej wytworzyły w rezultacie różne złoża awangardowej poetyki. Okres pierwszej „Zwrotnicy" przyniósł przede wszystkim — w artykułach programowych Peipera — sformułowanie kategorii najogólniejszych, określających zadania poezji w życiu społecznym, jej stosunek do współczesności, pole tematów, jakie powinna podejmować, oraz szereg właściwości języka poetyckiego (m.in. problem metaforyczności). Enuncjacje redaktora „Zwrotnicy” miały za punkt wyjścia nie tylko zagadnienia ściśle poetyckie. Wypowiadał się on także na temat zewnętrznych okoliczności

¹ Por. na tan temat wnioski szkicu K. W. Backa, Wywierani* u/pływu w bezpośrednich kontaktach społecznych, (w: J Złagodnienia psychologii społeczną/, oprać. A. Malawski. Warszawa 1962, a. 161—174.