IMGF62 (2)

oblicza, ukrytego pod teatralną szminką czy malarskim płótnom — powstawania nowego /fiyka maków specyficznie filmowych. Zastosowanie maszyny sprawia, te spektakl filmowy nie Jest I nie może być tylko utrwalonym widowiskiem teatralnym ani ret ciągiem nieruchomych fotografii- Uznając działanie 1 grą aktorską sa podstawowe elementy nowego systemu znaków, ukazywał równocześnie w szczegółowych analizach — Jako Jeden z pierwszych — Jak montafi oraz aparat filmowy dorzucają swoje możliwości I prawa do sposobów gry aktorskiej.

Kiedy przegląda się dziś zebrane artykuły Peipera, widać. Jak bardzo czynnie uczestniczył on w ówczesnym tyciu literackim. Przedmiotem Jago zainteresowań byty najwybitniejsze zjawiska polskiej kultury; wśród Jego polemistów odnaleźć można najświetniejsze nazwiska tamtych lat. Krzyżował ostrza argumentów w krytyddch pojedynkach z Irzykowskim, Witkiewiczem, Millerem, w sposób zasadniczy I systematyczny atakował Skomandra, nie wahał się nawet wystąpić przeciw największemu dlań autorytetowi polskiej literatury — S. Żeromskiemu. Zapewne, nie dostrzegł w surrealizmie Jego żywiołowego nonkanformlzinu, nie-chęci wobec mieszczańskiej logiki, wobec presji mieszczańskiego społeczeństwa, pozbawiającego Jednostką JcJ Indywidualności, zmuszającego Ją do przyjęcia obcego jej systemu przekonań 1 zachowań. Nla zmienia to w niczym faktu, że iwą krytyką artystycznych założeń surrealizmu przeprowadził Peiper Już z początkiem 1935 r. w odczycie „Nowe usta", w niecały rok zaledwie od wydania piorwazego „Manifestu surrealistycznego" Bretona.

Najważniejsza s bieżących dyskusji literackich, w których Peiper wziął także udział, toczyła slą przez cala niemal międzywojenne dwudziestolecie, a dotyczyła problemu społecznego zaangażowania literatury. Inicjatywa taj dyskusji wyszła ale se strony oficjalnych kół politycznych, lecz z kręgów społecznej ławicy. Dwie najpotężniejsze sity polskiego żyda politycznego lat dwudziestych, plłsudczyzna I endecja, ule występowały bowiem z własnymi koncepcjami sztuki. Publicyści endeccy oceniali poszczególnych pisarzy raczej według Ich pochodzenia narodowościowego. a także według głoszonych poglądów 1 miejsca zajmowanego w życiu politycznym. Widoczne było u nich mniej tub bardziej uświadomione upodobanie do tradycji oraz niechęć do wszelkiego nowatorstwa Jako for poczty bolaze wlzmn. W Jasności I przejrzystości widzieli oni te środki, która pozwalają dziełu docierać do przeciętnego czytelnika. Plłsudczycy zaś na tamach ..Drogi" domagali się przed# wszystkim, aby sztuka miała charakter profetyczno-wychowawczy, aby ukazywała bohaterskie pierwiastki ludzkie w przekształcającym zmaganiu z rzeczywistością. Także PPS — poza niechęcią do nowatorstwa — nla miała wyraźnie sformułowanego programu kulturalnego. W kręgach lewicy artystycznej ze szczególną ostrością wystąpił natomiast Jeden z podstawowych problemów sztuki XX w.: Jak pogodzić

rewolucjonizm społeczny ■ radykalizmem artystycznym. Przy czym zrozumiała jest. to przywódcy partii politycznych woleli sztuk* tematyczną, nie zrywającą gwałtownie z tradycją; taką. która mogła przyjmować na siebie doraźne zadania propagandowe. Dyskusja na temat tzw. literatury proletariackiej toczyła się na łamach wielu czasopism literackich, głównie Jednak w „Wiadomościach Literackich** (od 1924 r.) oraz „Głosie Literackim** (w latach 1928-1929), a nasiliła się po publikacji „Ziemi na lewo** oraz .3 salw**. Zajmowano w niej stanowiska najbardziej różnorodne, a pisano m.tn. o zacofaniu estetycznym mas proletariackich, które powoduje, że także utwory pisane z myślą o nich są dla nich nieczytelne (Słonimski, Hulka-Laskowski, Stern), żądano, aby „indywidualna własność 1 oryginalność formy*' kształtowała się na „fundamencie progresywnej Idei społecznej*' (8ch0rer); stwierdzano, Iż „pisarz musi zająć miejsca w walce, która się toczy*⁴ (Broniewski),

1 żs „zdobycie nowej Ideologii życiowej*¹ Jest zarazem zdobyciem „nowej Idei poetyckiej" (Wygodzld).

W tym chórze zabrzmiał takie glos Peipera I sformułowana przez niego Idea dwustopnlowoścl sztuki stała się na długie lata wspólnym dobrem poetyckiej awangardy. Nowa sztuka wymaga przygotowania — pisał on — nie tylko Intelektualnego s także emocjonalnego, wykształcania nowych Jakości psychicznych, które umożliwiają nawiązanie kontaktu z dziełem. Toteż w chwili swego powstania dzieło awangardowe może być zrozumiałe tylko dla nielicznych. Do szerszych mas dotrzeć może ono albo po pewnym czasie, gdy potrafią Już one wznieść się do poziomu dzieła, albo też za pośrednictwem pisarzy o mniejszych ambicjach, których społeczną funkcją Jest właśnie wytwarzanie duchowego pokarmu dla szerokich rzesz przeciętnych czytelników, a którzy korzystają ze środków wykształconych w nurcie awangai dony in. Sztuka awangardowa spełnia więc ważką npotec znlc funkcję; Jej twórcy są „karmldclaml karmicie!!**.

2

Wyraźną cezurą w rozwoju polskiego nurtu awangardowego stal się rok 1930. Z różnych powodów. Na planie węższym: Jako data publikacji zbioru artykułów Peipera „Tędy**, która dla uczestników ruchu stwarzała okazję ponownego przemyślenia teoretycznych założeń pelperyzmu I na tym tle sprecyzowania własnych postaw. Na planie szerszym — Jako ostateczny I tragiczny finał rojeń polskiej Inteligencji o ewolucyjnym, w ramach ówczesnego systemu społeczno-politycznego, narastaniu elementów społecznego postępu równolegle do przejmowania zdobyczy nowoczesnej cywilizacji. Th utopijna wiara stała przecież u podstaw awangardo-