IMGT49

wydawnicze (pierwsza powstała w 1977 roku - oficyna NOWA) oraz obieg wydaw- I niczy funkcjonujący poza cenzurą. Te inicjatywy umożliwiały ludziom dostęp do najwybitniejszych dzieł literatury oraz badań naukowych (polskich i obcych), których nieobecność wynikała z działalności Urzędu Cenzury i „cenzury Wewnętrznej" rozbudowanej już w środowiskach naukowych. Ze względu na niewielkie zainteresowanie kształceniem jako wartością autoteliczną oraz z powodu strachu przed represjami, krąg osób korzystających z tych form likwidowania „białych plam” i zafałszować informacyjnych był jednak bardzo ograniczony i zmarginalizowany.

Bardzo ekspansywnym ruchem zmian w oświacie był ruch społeczny ukształtowany w ramach „Solidarności” z 1980 roku¹⁷.

Jeszcze przed podpisaniem porozumień sierpniowych zebrali się nauczyciele Wybrzeża i wyrazili swoje poparcie dla MKZ (Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego), a dziesięcioosobowa komisja redagująca to poparcie stała się Komitetem Założycielskim Niezależnego Samorządnego Związku Nauczycieli i Pracowników Oświatowo-Wychowawczych Wybrzeża. Po podpisaniu porozumień sierpniowych Komitety Założycielskie zaczęły powstawać w wielu instytucjach naukowych i oś- ; wiatowych. W dniach 10-11 września odbyło się I Walne Zgromadzenie Delegatów NSZZPNTiO (Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego Pracowników Nauki, Techniki i Oświaty). Dla celów informacyjnych utworzony został w siedzibie TWWP (Towarzystwa Wolnej Wszechnicy Polskiej) punkt konsultacyjny, w którym udzielano porad dotyczących zakładania kół związkowych i ich [giałal-ności. Od września pracował też zespół redakcyjny pisma, które od numeru Bjprzy-jęło nazwę Rozmowy. Poświęcone było ono głównie problemom uspołecznienia oświaty, a współpracowali z Redakcją tacy autorzy, jak: Zbigniew Kwieciński, Maria Janion, Janusz Sławiński, Andrzej Janowski, Stanisław Bortnowski, Anna Radziwiłł, Anna Sucheni-Grabowska, Krystyna Starczewska i inni.

W dniach 12-13 października odbyło się II Walne Zebranie Delegatów, na którym rozwiązano tę strukturę i zawiązano Tymczasową Komisję Oświaty NSZZ „Solidarność” Regionu Mazowsze (TKO). Przyjęto też listę 148 postulatów oraz powołano KKKOiW (Krajową Komisję Koordynacyjną Oświaty i Wychowania, którą upoważniono do rozmów z rządem. Wśród postulatów znalazło się między innymi: „1. Za sprawę najistotniejszą dla poprawienia obecnej, trudnej sytuacji w oświacie i wychowaniu uważamy konieczność podwojenia obecnego 3,3% udziału oświaty w podziale dochodu narodowego. (...)

¹⁷ Problem polskiej opozycji demokratycznej w latach osiemdziesiątych nie doczekał się jeszcze w miarę pełnego opracowania o charakterze syntetycznym, a problemy szczegółowe budzą njezwykle żywe emocje i biograficznie uwarunkowaną stronniczość. Tymczasem znikają materiały Wytworzone w tej działalności, jak również milkną bezpośredni bohaterowie i świadkowie tamtych wydarzeń i procesów. Można by nawet mówić o postępującym procesie amnezji. Uniwersytet Jagielloński oraz inne instytucje zorganizowały już akcje gromadzenia materiałów w celu zachowania dowodów pamięci i bezpośrednich świadectw tamtych zdarzeń. Sprawa zaś dostępu do archiwów jest w Polsce rozwiązana podobnie jak w innych krajach, tzn., że są one udostępniane po upływie 30 lat od ich wytworzenia. Z akt Ministerstwa Spraw Wewnętrznych można jednak korzystać od zaledwie kilku lat i to tylko z materiałów wytworzonych do roku 1956. Korzystanie z tych materiałów wymaga jednak ogromnej-óstrożności.

3.    Uważamy za niezbędne dać większą autonomię szkole, pozwolić radom pedagogicznym decydować o realizacji podstawowych celów dydaktyczno-wychowawczych, obchodów rocznicowych, uroczystości i imprez, co sprzyjać powinno uniknięciu szablonowości i formalizmu w pracy wychowawczej szkoły.

4.    Należy zweryfikować i uzupełnić podręczniki historii i literatury, zwłaszcza historii współczesnej, tak aby uczeń miał możliwość poznawania historii i kultury ojczystej w pełnym zakresie. Należy uzupełnić i uelastycznić program propedeutyki nauki o społeczeństwie, tak aby jego treści nie były sprzeczne z rzeczy wistością. (...)

9. Wobec istotnych braków w kadrze nauczycielskiej, bazie szkolnej, wyposażeniu w podręczniki i pomoce naukowe wstrzymać wdrażanie reformy szkolnej i poddać jej zasadność w projektowanej formie ogólnonarodowej dyskusji” (Mader, 1988, s. 151-152).

Dla wspierania inicjatyw nauczycielskich powstał Zespół Ekspertów, przekształcony później w Zespół Oświaty i Wychowania, w którego skład wchodzili: Grzegorz Białkowski, Bożena Chrząstowska, Anna Sucheni-Grabowska, Jan Her-czyński, Maria Janion, Andrzej Janowski, Aldona Jawłowska, Krystyna Kalmanowa, Barbara Kryda, Zbigniew Kwieciński, Jerzy Melibruda, Włodzimierz Paszyński, Marzena Okońska, Julian Radziewicz, Anna Radziwiłł, Daniela Rusakowska, Janusz Sławiński, Krystyna Starczewska, Jan Waszkiewicz, Zofia Topińska, Maria Zawilska (Mader, 1988, s. 44).

W ramach szerokiego ruchu odnowy oświaty odbyło się też posiedzenie KNP PAN (Komitetu Nauk Pedagogicznych Polskiej Akademii Nauk), na którym głos w dyskusji zabrał Zbigniew Kwieciński, formułując taką oto diagnozę: „Szkolnictwo stało się w ostatnich latach dwudziestu jednym z ważnych elementów społecznego systemu wychowania wywłaszczającego ludzi z samodzielności myślenia, odwagi cywilnej, postaw prospołecznych; uczyło hipokryzji, funkcjonowania dwóch twarzy, światopoglądówri patriotyzmów — urzędowego i prywatnego” (Cyt. za: Madera, 1988, s. 21). Ta dramatyczna diagnoza nie jest jednak gołosłowna, bowiem znajduje potwierdzenie i uzasadnienie w wynikach badań empirycznych i tekstach włączonych do bibliografii niniejszej pracy.

W negocjacje z ministrem oświaty włączył się również: Związek Literatów Polskich, Polskie Towarzystwo Socjologiczne, Polskie Towarzystwo Historyczne oraz Komitet Stowarzyszeń Twórczych i Naukowych. Ukształtował się także ruch nauczycielski i uczniowski przeciwko „złej” oświacie. Osiągnięciem tego okresu było ujawnienie patologii oświatowych i edukacyjnych oraz wymuszenie na ministrze oświaty ogłoszenia w dzienniku telewizyjnym, że reforma szkolna, zapoczątkowana na początku lat siedemdziesiątych (bardzo głęboka reforma programowa została już przeprowadzona), ulega zawieszeniu.

Solidarnościowy ruch odnowy — oprócz roszczenia powstrzymania procesu bezprawnego wdrażania reformy zapoczątkowanej w latach siedemdziesiątych — sformułował także i inne postulaty, między innymi następujące żądania: