IMGg71

i w kontaktach pedagogicznych poza nią, upodobaniami do pewnych metod nauczania. Są więc tacy, którzy zachowują się wobec uczniów poufale, inni woL dystans, jedni są „ciepli”, inni są „chłodni". Kazać nauczycielowi postępów wbrew jego naturalnemu stylowi czy lekceważyć jego warunki fizyczne i wyro. biony już (jeśli uczy dłużej w danej szkole) jego obraz w oczach uczniów—1₀ narażać go na ryzyko niepowodzeń pedagogicznych.

Nauczyciel powinien oczywiście doskonalić swój styl, by był coraz bardziej skuteczny dydaktycznie i wychowawczo i by jednocześnie „pasował” nauczycielowi. Każdy nieźle przygotowany do zawodu nauczyciel potrafi—wpew. nych rozsądnych graniach — osiągnąć wszystko, czego oczekuje się od niego, pod warunkiem, że będzie czynił to w sobie właściwy sposób.

INDYWIDUALIZACJA ZE WZGLĘDU NA UCZNIA

Celem indywidualizacji pracy ucznia jest poprawianie wyników uczenia sif dzięki wykorzystaniu indywidualnych właściwości uczącego się i zwiększaniu jego indywidualnych możliwości. Wynika stąd, że indywidualizacja polega na tym, żeby nauczanie, a co za tym idzie uczenie się, było: 1) dostosowane do możliwości ucznia, 2) wykorzystywało te możliwości w największym stopniu, 3) rozwijało je.

Aby tak się działo, nauczanie musi być tak zorganizowane, żeby zapewnić każdemu uczniowi uznany przez niego za cenny ciągły przyrost kompetencji. Kompetencje zaś to tyle, co wiadomości i umiejętności w pewnym obszarze wiedzy oraz wartości ukierunkowujące działanie i dokonywanie wyborów. Cenność kompetencji z punktu widzenia ucznia znaczy tyle, że uczeń uznaje potrzebę owych kompetencji ze względu na swoje plany życiowe lub zainteresowania: są pożyteczne lub/i przyjemne, kiedy się je zdobywa i kiedy się z nich korzysta.

Nauczyciela pragnącego indywidualizować nauczanie interesują te właściwości uczniów różnicujące ich między sobą, które wyznaczają możliwości i sposób uczenia się.

1. Możliwości uczenia się. Rozumiemy je jako właściwości psychofizyczne określające w danym momencie granice efektów uczenia się. Piszemy „w danym momencie”, bo poddane zabiegom ze strony nauczyciela lub samego ucznia mogą, przynajmniej niektóre z nich, się zmieniać.

a. Możliwości merytoryczne. Opanowanie (nauczenie się) danej partii materiału wymaga, by przystąpić do pracy już z pewnym określonym zasobem wiadomości i umiejętności. Można się nauczyć ze zrozumieniem przyczyn wybuchu 1 wojny światowej, jeżeli zna się sytuację polityczno-gospodarczą głównych krajów Europy. Żeby nauczyć się badania mikroskopowego krwi. trzeba umieć przygotować preparaty, umieszczać je pod mikroskopem itp. Nauczyciel, który pragnie „przerobić” na lekcji różnice między romantyzmem polskim a niemieckim, musi się wpierw upewnić, czy np. uczniowie znają (którzy tak, którzy nie) reprezentatywne dzieła romantyków polskich i niemieckich, czy

umieją korzystać z kontekstu historycznego w prowadzeniu analiz literackich. Jeśli niektórzy z nich takiej wiedzy nie mają, trzeba pomóc w jej uzupełnieniu albo pogodzić się, że nauczą się partii materiału jako kilkunastu informacji wyrwanych z logicznego ciągu.

W praktyce chodzi o usuwanie luk utrudniających opanowanie nowych partii materiału, nowej wiedzy i umiejętności oraz zastosowanie starej wiedzy w uzyskaniu nowych efektów nauczania. Dla wielu współczesnych kierunków indywidualizacji ^nauczania jest to podstawowe kryterium skuteczności poczynań indywidualizacyjnych. Określaniu stanu przygotowania (wymaganej wiedzy i umiejętności wstępnych) towarzyszy ustalenie, w jakim czasie dany uczeń osiąga założone wyniki, i takie organizowanie nauczania, by wykorzystał on indywidualny przydział czasu.

b.    Możliwości intelektualne. Głównie chodzi tu o zdolności ogólne i uzdolnienia specjalne, a także takie właściwości, jak pamięć, wyobraźnia. We współczesnej psychologii poznawczej i opartej na niej dydaktyce coraz częściej wyrażany i argumentowany jest pogląd, że zdolności, zwłaszcza te, które składają się na sprawne myślenie i rozwiązywanie problemów, nie tyle istnieją „w ogóle”, ile związane są z pewnym obszarem wiedzy. Przejawiają się one tym wyraźniej, im lepiej poznany i ustrukturyzowany w umyśle ucznia jest materiał nauczania. Łatwość zbierania danych, porządkowania ich i wyciągania wniosków jest zawsze łatwością na pewnym obszarze wiedzy.

Wniosek praktyczny byłby zatem taki: jeżeli chcesz rozwinąć uzdolnienia umysłowe swoich uczniów, czyń to zawsze na materiale nauczania należącym do jakiejś dyscypliny Wiedzy:; nie ma sensu starać się rozwijać owych zdolności jako oderwanych od wiedzy.

c.    Możliwości emocjonalne. Środowisko, szkoła, to, czym i jak uczeń zajmował się w przeszłości, wpływają na ukształtowanie się motywacji, zainteresowań, postaw, aspiracji, które z jednej strony mogą być granicą, zaporą przed intensywnym uczeniem się w ogóle lub danego przedmiotu, z drugiej strony mogą stanowić siłę napędową uczenia się i zarysowywać jego kierunek. Czym są, jak je rozpoznawać i jak nawiązywać do nich w nauczaniu, mówią inne rozdziały. Sformułujmy tylko ogólną zasadę postępowania nauczyciela; żeby zmienić niekorzystne rysy, pozbyć się złych, wzbudzić potrzebne motywy, zainteresowania, postawy, aspiracje, wychodzić trzeba od już istniejących, opierać się na nich.

d.    Możliwości fizyczne. Jest to truizm, nie ma więc potrzeby dłużej zatrzymywać się nad twierdzeniem, że stan zdrowia, warunki fizyczne itp. sprawiają, że można uczyć się dłużej lub krócej, mniej lub bardziej intensywnie. Innymi słowy: zakres efektów uczenia się w danym czasie i czas, jaki można przeznaczyć na uczenie się, czyli użytek, jaki można zrobić z posiadanych możliwości merytorycznych, intelektualnych i emocjonalnych, wyznaczony jest przez fizyczną wydolność ucznia. Możliwości fizyczne to cecha złożona z względnie trwałych właściwości organizmu i efektów chwilowych zakłóceń w jego funkcjonowaniu.

2. Sposób uczenia się. Każdy uczeń w sobie właściwy sposób uzyskuje.

91