IMGv95

Można by z tego wywnioskować, że motywowani pracownicy są w stanie napięcia, a pracują po to właśnie, by owo napięcie złagodzić. Jednak takie potraktowanie procesu motywacji jest pewnym uproszczeniem i pozwala jedynie na wstępne zarysowanie omawianej problematyki.

Jak konstatuje znawca przedmiotu, Łukaszewski, termin „motywacja” stosowany jest w psychologii do opisu wszelkich mechanizmów odpowiedzialnych za uruchomienie, ukierunkowanie, podtrzymanie i zakończenie zachowania. Dotyczy on zarówno mechanizmów zachowań prostych, jak i zachowań złożonych, zarówno mechanizmów wewnętrznych, jak i zewnętrznych, afektywnych i poznawczych^{1 2}.

Liczba i różnorodność teorii motywacji jest ogromna, niemniej — każda z nich powinna udzielić odpowiedzi na podstawowe pytania dotyczące motywacji zachowania:

•    Dlaczego spośród wielu możliwych sposobów działania podmiot wybrał akurat ten, a nie inny - co decyduje o wyborze formy i kierunku zachowania?

•    Co sprawia, że rozpoczęte działanie jest kontynuowane, niejednokrotnie mimo konieczności wydatkowania znacznego wysiłku - jest to pytanie o mechanizmy podtrzymujące aktywność, na przykład wytrwałość, silną wolę;

•    Co sprawia, że dana forma aktywności zostaje zaniechana przed osiągnięciem pierwotnie założonego wyniku końcowego — jest to pytanie o mechanizmy warunkujące zaniechanie zachowania, na przykład wyczerpanie, zniechęcenie, utratę zainteresowania;

•    Co sprawia, że zachowanie uznane zostaje za zakończone - jest to pytanie o mechanizmy rozpoznawania wyniku czynności.

Jednym z możliwych ujęć problemu jest ewolucyjne podejście do motywacji, o czym traktuje zarówno etologia, jak i s.ocjobiologia. Oba nurty opierają się na nauce Karola Darwina. Motywację w etologii pojmuje się jako gotowość do wykonania pewnego utrwalonego wzorca zachowania {fixed action pattenif. Podstawowe pojęcia teorii to instynkt (lub popęd), utrwalony wzorzec zachowania oraz wrodzony mechanizm wyzwalający zachowanie. Instynkt to biologicz- • nie ukształtowany stereotypowy wzorzec zachowania oraz znajdujący się w zapleczu zachowania mechanizm energetyczny. Wrodzony mechanizm wyzwalający to niewymagający uczenia się bodziec lub zespół bodźców, stanowiących konieczny i wystarczający warunek wystąpienia zachowania instynktownego/i Etologowie wyróżniają kilka klas instynktów, na przykład rodzicielski, rozrodczy, migracji. Nie różnią się oni w poglądach na temat biologicznego i wrodzonego charakteru instynktu, natomiast różnią się poglądami na temat stopnia, w jakim instynkt modyfikowany jest przez doświadczenie.

Socjobiologia, podobnie jak etologia, przyjmuje założenia o wrodzonym charakterze zachowań, jest jednak mniej rygorystyczna od etologii w opisie procesów motywacyjnych. Socjobiologowie zakładają, że podstawowym motywem rządzącym wszelkimi zachowaniami organizmów żywych jest tendencja do rozpowszechniania własnych genów. Koncepcja motywacji w socjobiologii podkreśla znaczenie dwóch istotnych czynników: okazji do rozpowszechniania własnych genów oraz dobór partnera najlepszego z dostępnych.

Kolejne z podejść, to psychodynamiczna teoria motywacji. Zręby tej koncepcji sfonnułowanej przez Sigmunda Freuda zawierają się w przekonaniach, że:

•    Wszelkie zachowania są zdeterminowane;

•    Źródłem wszelkich zachowań jest energia psychiczna;

•    Zachowaniem rządzą wrodzone instynkty (częściej zwane popędami) - popęd życia, czyli popęd seksualny oraz popęd przeżycia (podtrzymania życia), na przykład głód;

•    Motywy ludzkiego zachowania mają charakter nieświadomy, świadomość nie odgrywa istotnej roli w kształtowaniu zachowania.

Teoria psychodynamiczna jest zatem teorią redukcji napięcia związanego z działaniem popędów. Według Freuda, podstawowym popędem organizującym zachowanie człowieka (poza świadomością), jest libido - szeroko rozumiany popęd seksualny. Należy jednak zauważyć, że obecność i aktywność tego popędu nie tłumaczy wielu form zachowania się. Z ograniczeń Freudowskiej psychoanalizy zdawali sobie sprawę przedstawiciele tak zwanego nurtu kulturowego, którzy zaproponowali szereg modyfikacji.

Karen Homey postulowała uwzględnienie dwóch mechanizmów motywacyjnych:

| Potrzeby bezpieczeństwa i — stanowiącego konsekwencję braku jej zaspokojenia - lęku podstawowego;

•    Wyidealizowanego obrazu własnej doskonałości (Ja idealnego), pozostającego w konflikcie z Ja aktualnym i/lub Ja realnym.

Propozycje Homey - szczególnie dotyczące konfliktu w obrębie „struktury Ja” - zbliżają się do niektórych rozwiązań poznawczych teorii motywacji. Inne podejścia do problemów motywacji w obrębie teorii psychodynamicznych: i Erich Fromm - najważniejszym mechanizmem motywacyjnym jest dążenie do integralności własnej osoby. Ten punkt widzenia czyni z Fromma prekursora humanistycznej teorii motywacji.

2. Harry Sullivan - postuluje dwa mechanizmy motywacyjne: potrzebę przyjemności oraz potrzebę bezpieczeństwa.

1

   J. Strclau, Psychologia. Podręcznik Akademicki. Psychologia ogólna. T. 2. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2002, s. 427.

2

   Ibidem, s. 429.