IMGw00

cym warunkiem, ab^ je doprowadzić do końca. Tymczasem zdania długoterminowe oznaczają, że :

•    napięcie motywacyjne musi być podtrzymywane przez długi czas;

•    gratyfikacje związane z wynikiem są bardzo odległe w czasie;

•    pojawiają się znaczne koszty psychologiczne, występujące zanim nastąpi gratyfikacja związana z osiągnięciem zakładanego wyniku.

Peter Gollwitzer (1996) przyjmuje, że każde działanie zaczyna się i kończy od sformułowania pragnień. Między początkowymi i końcowymi pragnieniami wyróżnia on cztery fazy działania:

•    faza przeddecyzyjna, podczas której dokonuje się wyboru pomiędzy pragnieniami; faza ta kończy się decyzją—podmiot wybiera, co będzie robił;

•    faza przeddziałaniowa - następuje po decyzji - jest to faza planowania zachowania - kiedy je wykonać, gdzie to zrobić, jak to zrobić, jaki czas jest do dyspozycji; faza przeddziałaniowa kończy się sformułowaniem planu;

•    faza wykonaniowa zaczyna się wraz z początkiem realizacji planu, a kończy obserwacją konsekwencji, jakie przynosi zakończenie zadania;

•    faza podziałaniowa zawiera w sobie operację ewaluacji wyniku, podczas której sprawdza się, czy wynik i jego konsekwencje spełniają sformułowane wcześniej oczekiwania, czy konieczne jest sformułowanie następnego celu. Kiedy mówi się o podtrzymywaniu działań, dotyczy to fazy wykonaniowęj.

Jeżeli faza ta jest krótka (proste działania i niezbyt odległe w czasie konsekwencje), wówczas dystans między pragnieniem a gratyfikacją jest bliski. Jeżeli jednak działanie jest długoterminowe, pojawia się oczywisty problem przeżywanego braku bezpośrednich gratyfikacji. Jednym z mechanizmów wytrwałości i podtrzymywania aktywności muszą być zabiegi związane z gratyfikacjami^ Może to być odwracanie uwagi od gratyfikacji czy skupianie się na aspekcie poznawczym podejmowanych działań.

Dla zwiększenia wytrwałości stosuje się też:

•    Mechanizm segmentyzacji i zwielokrotnienia gratyfikacji. Mechanizm ten polega na wyodrębnieniu wielu etapów pośrednich i związanie z każdym z nich określonej gratyfikacji. W ten sposób łączna wartość gratyfikacji może być tym większa, im bardziej rozciągnięte w czasie jest zadanie;

•    Mechanizm „magicznej połowy”. Jest to dość powszechnie stosowany trick podtrzymywania motywacji, odwołujący się do przekonania, że ter^z jest już „z górki”, a więc łatwiej. Co więcej, subiektywna lokalizacja magicznej połowy może zmieniać się w trakcie zaawansowania działania.

¹⁰ Ibidem, s. 452.

18 I

Inne techniki podtrzymujące wytrwałość to:

•    przekonanie o swobodzie wyboru - sama świadomość, że istnieje wybór -można realizować podjęte zadanie albo je przerwać, może być czynnikiem zwiększającym wytrwałość;

•    przekonanie o wpływie na zdarzenia (wybór strategii działania);

•    informacja zwrotna o osiąganych wynikach również może działać stymulu-jąco;

•    ocena szans odniesienia sukcesu.

Sporo ludzkich działań zostaje zaniechanych przed osiągnięciem planowanego wyniku. Dlaczego tak się dzieje? Na zaniechanie działań może wpływać:

•    brak postępu;

•    spostrzeżenie, że prawdopodobieństwo odniesienia sukcesu (osiągnięcia wyniku) nie rośnie, a wręcz spada;

•    atrybucja osiągnięć do przyczyn zewnętrznych.

Najważniejsze są jednak związane z gratyfikacjami. Do zaniechania działań może skłonić brak gratyfikacji lub przesycenie gratyfikacjami (zabiegi zwielokrotnienia gratyfikacji), bowiem - wzmocnienia zewnętrzne zmniejszają motywację wewnętrzną. A także:

•    zbyt wysoka motywacja wyjściowa;

•    dwa rodzaje lęku: lęk przed niepowodzeniem i lęk przed sukcesem;

•    znudzenie aktywnością i spadek zainteresowania;

•    pojawienie się ważniejszego zadania alternatywnego.

Etap finalny to zakończenie działania. Jak poznać, że dzieło jest już skończone? W większości przypadków wydaje się to oczywiste - porównując wynik założony i wynik osiągnięty, można ocenić stopień zbieżności. Czasem jest to informacja ze strony innych, na przykład komunikat: „dobrze”, „wystarczy”. Jednak wiele działań ma strukturę otwartą (na przykład nauczenie się wiersza na pamięć, stworzenie dzieła sztuki) i trudno jest jednoznacznie rozstrzygnąć o ich zakończeniu. Przyjmuje się więc dwa czynniki wskazujące na zakończenie działania: nasycenie się jednorodną stymulacją (czyli: znudzenie) oraz subiektywne przekonanie o zamknięciu się struktury.

Do specyficznie ludzkich mechanizmów motywacyjnych należą motywacja wewnętrzna, motywacja osiągnięć, tendencja do ochrony własnej wartości oraz dążność do samourzeczywistnienia.

J. Hunt był jednym z pierwszych psychologów, którzy sprzeciwili się założeniu, że wszystkie zachowania organizmu wywoływane są przez wzmocnienia zewnętrzne. Hunt postawił tezę, że nawet wtedy, gdy spełnione zostaną wszelkie podstawowe potrzeby, organizmy wciąż mogą być motywowane. Przejawiać