IMG�26 (2)

276

CZWARTORZĘD

Rozwój roślinności w holoccnic wpisuje się w schemat cyklu glacjał-intcrglacjał opisany przez lvcrsena (1958) (ryc. 53). Stadium protokratyczne rozpoczęło się, co prawda już wcześniej, biorąc pod uwagę wstępne etapy sukcesji roślinności leśnej w późnym vistuliunic, kiedy zaczęły się rozprzestrzeniać pionierskie zbiorowiska lasów brzozowych, a następnie brzozowo-sosnowych i sosnowych (Birks 1986). Progresywną sukcesję roślinności stadium protokratycznego przerwało jednak ochłodzenie młodszego Dryasu, a jej wznowienie nastąpiło dopiero u progu holocenu. Pod względem ekologicznym i łltoge-ograficznym stadium protokratyczne jest okresem rozwoju pionierskich zbiorowisk leśnych, stopniowego dojrzewania gleb i stopniowej imigracji drzew liściastych z ich południowych ostoi. Czas trwania tego stadium jest różnic oceniany. Według Birksa (1986), w Europie Zachodniej zakończyło się ono wraz z okresem prcborcalnym, natomiast według Tobolskiego na naszych terenach obejmowało również część okresu borealnego (I)zięciołowski, Tobolski 1982, Tobolski i in. 1997). W stadium mczokra-tycznym światłożądne gatunki pionierskie zostały w znacznym stopniu wyparte przez składniki mieszanych mezo-filnych lasów liściastych. W sprzyjających warunkach klimatycznych i glebowych nastąpiła stabilizacja zbiorowisk leśnych (lasy klimaksowc). W okresie tym na teren Polski nadal przybywały nowe gatunki drzew, lecz tempo ich migracji i siła lasotwórcza były dość ograniczone Według Tobolskiego, stadium mczokratyczne holocenu obejmuje okres atlantycki i większą część okresu subborealncgo (l)zięciolowski. Tobolski 1982) lub okresy atlantycki i subboreałny (Tobolski i in. 1997), według Birksa (1986) stadium to należy identyfikować z okresem borealnym i atlantyckim Stopniowe pogarszanie się warunków klimatycznych oraz nasilony proces ługowania gleb, inicjowały regresyjną sukcesję lasów (Jvcrsen 1964) i wejście w stadium telokratyczne'. Zmiany stosunków konkurencyjnych umożliwiły ekspansję nowych gatunków, mniej wymagających pod względem edallcznym i klimatycznym W holoccnic te naturalne procesy przyspieszyła d/iałaluosc gospodarcza człowieka. Stadium to, według Buksa (1986), trwa od około 5 000 lat 'X? BP, czyli około 5730 lat kalendarzowych BP (okresy subbo-realny i subaiłatilyckt). a według Tobolskiego od około 2 500 lat ^l4C BP, a więc około 2580 lat kalendarzowych (okres subatlantycki) (Tobolski i in. 1997).

W kolejnych okresach holocenu, zróżnicowanie sukccji roślinności na obszarze Polski było uzależnione od cech fizjograficznych terenu oraz kolejności i tempa migracji poszczególnych gatunków. Proces ten odzwierciedlają diagramy pyłkowe, jednak najlepszą jego ilustrację stanowią mapy iz.opolowe (łluntlcy, Birks 1983, Ralska-Jasiewiczowa 1983, 1999), Ten syntetyczny sposób przedstawiania wyników analizy pyłkowej, zaproponowany przez. Szafera (1935), jest z wielkim powodzeniem stosowany i rozwijany na całym święcie, a w ostatnim okresie rośnie jego rola dzięki rozwojowi baz danych, specjalistycznego oprogramowania i metod numerycznych. Mapy te (ryc. 74) są do dzisiaj ważnym źródłem wiedzy na temat historii drzew na naszym obszarze, w tym kierunków ich migracji (ryc, 75).

Polska należy do najlepiej zbadanych regionów Europy pod względem historii roślinności w holoccnic (Pala-eoecologicalevents.., 1996). Polska Palinologiczna Baza Danych, znajdująca się w Instytucie Botaniki PAN w Kra kowie, posiada dokumentację pulinologiczną tego okresu dla około 200 stanowisk różnej rangi i różnego wieku; dla znacznej części profili opracowano modele chronostra-tygraficzne, które umożliwmją precyzyjne datowanie określonych poziomów, a nawet pojedynczych spektrów pyłkowych. Ważniejsze stanowiska holoccńskic, których profile obejmują dłuższe sekwencje pyłkowe i w większości są datowane metodą radiowęgla, zestawiono na ryc. 76. Znaczącym osiągnięciem jest wszechstronne opracowanie rocznie laminowanych osadów jeziora Gościąż położonego na Pojezierzu Gostyninskim {Lakę Gościąż, 1998), które umożliwiło uściślenie chronologii wiciu zjawisk paleoekologicznych i paJeoklimatycznych.

Siady d/ialalności człowieka w diagramach pyłkowych

Interpretacja diagramów pyłkowych pud kątem wpływu gospodarki prehistorycznej i rozwoju osadnictwa na środowisko przyrodnicze opiera się na kombinacji dowodów świadczących o zmianach w zbiorowiskach leśnych (zmiany stosunku AP/NAP, zmiany proporcji między pyłkiem drzew cicniołubnych i świattuządnych) mu równoczesnym rozprzestrzenianiu tię różnych kategorii zbiorowisk antropogenicznych (wzrost roli tak-mniów charakterystycznych, np. dla pół uprawnych, pastwisk, siedlisk rudcrałnych),

Na ogół w puzKimactt, która reprezentują okrasy w-fcrcTKji człowieka w zhrutowiska Mac. krzywe tych