Kozielecki8

Mają więc charakter postulatywny, a nie - deskryptywny. Ludzie powinni być dobrzy, twórczy, allocentryczni; powinni rozwijać swoje możliwości i kompetencje; powinni rozumieć świat i samych siebie; ich miłość powinna posiadać cechy typu B, a nie D. Są to cele, które akceptuje większość nauczycieli i pedagogów. Prace Rogersa, Maslowa i ich zwolenników rozszerzyły naszą wiedzę o możliwych ideałach wychowania, a przede wszystkim - o ideałach samowychowania i samorozwoju.

Psychologowie ci - podobnie jak Freud - nie doceniają roli środowiska fizycznego i społecznego w ludzkim zachowaniu. Kiedy czyta się ich prace, wydaje się, że żyjemy w świecie, w którym nie ma wielkich systemów instytucjonalnych, złożonych instytucji oświatowych czy technostruk-tury, które znacząco wpływają na ludzką osobowość. Zdaniem Rogersa siły napędowe rozwoju człowieka tkwią wewnątrz. Ludzie prawdziwie dojrzali są całkowicie uniezależnieni od oddziaływań zewnętrznych. Jest to pogląd nierealistyczny. Nawet ludzie najbardziej niezależni nie mogą całkowicie oderwać się od świata, od jego wpływów. Rozwój człowieka -jak tego dowodzą psychologowie poznawczy - jest możliwy dzięki zabiegom wychowawczym i własnej aktywności. Nie można zrozumieć człowieka obserwując tylko jego wnętrze, tak jak nie można poznać zachowania ryby lekceważąc takt, że żyje ona w wodzie. Niedocenianie roli środowiska w ludzkim życiu zmniejsza trafność koncepcji humanistycznej.

Znaczne wątpliwości budzą metody poznawania człowieka, które stosują psychologowie humanistyczni. Polegają one często na interpretacji spontanicznych wypowiedzi osób, na analizie samoopisów i samoocen. Jeden z naukowców⁹ po opublikowaniu książki o samotności otrzymał około 500 listów od swoich czytelników, listy te potraktował jako rzetelne dane, weryfikujące i uzasadniające jego hipotezy. Można oczywiście wątpić, czy taki publicystyczny materiał ma wartość naukową. Nawet gdyby prawdziwa była hipoteza, że wypowiedzi człowieka o samym sobie są trafne i wartościowe, opieranie się tylko na nich jest ryzykowne. Eksperymenty laboratoryjne i naturalne czy metody modelowania, mimo wielu wad, są

D. Bannister, F. Fay, op. cic.

ważnym źródłem wiedzy i dlatego niedocenianie ich uważam za niesłuszne. Niedojrzałość metodologiczna bardzo utrudnia weryfikację hipotez i przypuszczeń formułowanych przez psychologów humanistycznych.

Psychologowie ci opracowali wiele praktycznych metod przyspieszania rozwoju i facylitacji zmian „ja”. Obok psychoterapii skoncentrowanej na pacjencie organizuj;} oni grupy spotkaniowe, trening wrażliwości czy zespoły innowacyjne. Czasem próbują wykorzystywać techniki, których nazwy brzmią dość niezwykle, jak „twórczy gniew" (creatwe atiger) czy „medytacje”. Bogactwo tych technik wcale nie oznacza, że są one skuteczne. Jak dotychczas psychologowie humanistyczni nie udowodnili, iż ich metody leczenia, wychowywania i rozwoju są lepsze od metod tradycyjnych, iż są one czymś więcej niż przyjemną zabawą. Być może w przyszłości dostarczą takich argumentów.

Wreszcie chciałbym ustosunkować się do terminu „psychologia humanistyczna”. Chociaż jest on już dość powszechnie używany (przyjął się również w naszym kraju, gdzie mówi się także o psychiatrii humanistycznej i socjologii humanistycznej), to jednak uważam go za niewłaściwy i pretensjonalny. Każdy kierunek psychologiczny — behawioryzm, psychoanaliza i psychologia poznawcza — którego celem jest zrozumienie ludzkiego zachowania, posiada wartość humanistyczną; dotyczy człowieka i jemu służy. Wprowadzenie więc nazwy „psychologia humanistyczna” zaciemnia obraz sugerując, że inne koncepcje człowieka są nichumanistyczne albo -nie w pełni humanistyczne. Trudno byłoby się z tym zgodzić. Osobiste doświadczenie uczy mnie, że zbyt częste używanie wzniosłych słów jest zawsze podejrzane. Byłbym zadowolony, gdyby termin „psychologia humanistyczna” zniknął z prac naukowych. Wiem jednak, iż jest to praktycznie niemożliwe.

2Uwagi krytyczne, które przedstawiłem powyżej, nie mogą przesłonić pewnych osiągnięć tego kierunku naukowego. Psychologowie humanistyczni odkryli nowe obszary badawcze, sformułowali oryginalne pytania, które dotychczas były pomijane, pokazali „sprawy ludzkie” nie do-

253