Kozielecki9

trzcgane przez uczonych. Chciałbym podać przykłady takich nowych pro-ilcmów. W przeszłości psychologowie bardzo intensywnie zajmowali się net hanizmami obronnymi „ja”; próbowali odpowiedzieć na pytania, jak złowiek ucieka przed nieprzyjemnymi przeżyciami, jak walczy z komple-iim. Rogers czy Maslow udowodnili, że nie tyle ważne jest badanie mci hanizmów obronnych, ile badanie mechanizmów harmonijnego roz-woju i ekspansji własnego „ja”. Rozwój pełni istotniejszą rolę w życiu |ci I nosi ki niż obrona przed przeciwnościami losu. Dotychczas psychologowie więcej czasu poświęcali emocjom negatywnym, takim jak lęk, gniew, /agiożrnie. Tymczasem zwolennicy omawianego kierunku podkreślają ii u /.cnie emocji pozytywnych, takich jak radość, nadzieja czy „szczytowe ■ I", n,mia". Słowem psychologowie humanistyczni sformułowali wiele pytań 'Imyi /ącyi h silnych stron człowieka. Pytania te coraz częściej interesują p v hnlogów poznawczych i psychoanalityków.

I )u/c znaczenie dla psychologii mają niezwykle oryginalne pomysły dni/ące opisu i wyjaśnienia doniosłych spraw ludzkich. Jedną z nich I' 'ii idigia. Maslow próbuje ją interpretować w terminach samorealizacji.

' ihim|i alizacja często prowadzi do stanu zwanego ...szczytowym doświad-i i nicin", Terminem rym nazwał momenty zenitowej ekstazy, w której uba czuje się zjednoczona z całym uniwersum, w których wkracza na iIm 11•. prowadzącą do naczelnych wartości symbolicznych, takich jak twór-i ,i , piękno, autonomia osobista czy przeżycia metafizyczne. Takie sra-n M idów wykrył badając biografie wybitnych postaci historycznych.

'i/1 /yiowe doświadczenie jest kwintesencją religii; jego znaczenie można

i........... do znaczenia archetypu w teorii Junga. Maslow dowodzi, że

11    ||, im | iżdej wiary jest to niezwykłe, osobiste, często samotne przeżycie

il>11 u nia, iluminacji i ekstazy, prowadzące do pełnej samorealizacji czło-ii |. i |'i,yc holog ten uważał, że często instytucje kościelne hamują prze-i ii nilowego doświadczenia. Tworzą one człowieka organizacji, czło-i I i /rwnąirzsterownego, który tonie w hierarchicznej strukturze, /i nii/owana religia, religia autorytarna staje się wrogiem głębokich, mi' niv /nych przeżyć.

I nil) rpcja religii, której źródłem bywa szczytowe doświadczenie, spo-

tkała się z uzasadnioną krytyką. Doświadczenie to, mające naturę doświadczenia emocjonalnego, przeżywają przede wszystkim osoby niezwykłe, mające bogate życie wewnętrzne. Tymczasem religia jest zjawiskiem powszechnym, nie dotyczy tylko wybranych jednostek. Niewątpliwie ma ona również elementy percepcyjne i intelektualne. Odpowiedzią na te zarzuty było wprowadzenie przez Maslowa kategorii zwanej doświadczeniem plateau.

Chociaż nie zdążył dopracować tej koncepcji, jej podstawowe rysy są znane. W przeciwieństwie do doświadczenia szczytowego, doświadczenie plateau nie jest ani nagłe, ani intensywne; przypomina nurt nizinnej rzeki. Cechuje je raczej łagodny przebieg, spokój, trwałe zadowolenie i nadzieja. Zawiera ono zarówno składniki emocjonalne, jak i poznawcze. Przeżycie stanu plateau wymaga pewnej dojrzałości wewnętrznej, jasności umysłu i pogody ducha. Najczęściej występuje u ludzi starszych, którzy mają poza sobą wszystkie ważne wybory. Przeżywa je normalny człowiek kontemplujący uroki przyrody, człowiek zajmujący się wartościami duchowymi, sprawami wiary i rzeczywistości wiecznej.

Maslow stworzył zarys oryginalnej interpretacji religii. Pozwala ona aktualizować potencje ludzkie i doznawać szczytowego doświadczenia. Doświadczenie to, wraz z doświadczeniem plateau, jest sercem każdej autentycznej wiary, zarówno chrześcijaństwa, jak i buddyzmu.

Trudno powiedzieć, czy refleksje psychologów humanistycznych wejdą do skarbnicy wiedzy o religii. W każdym razie mogą one być źródłem naukowych hipotez i teoretycznych rozważań.

3Mimo iż psychologia humanistyczna często staje się przedmiotem krytyki i sporów, stopniowo zwiększa się jej popularność i zasięg oddziaływania. Powstają nowe czasopisma, organizuje się kongresy i sympozja naukowe poświęcone samorealizacji i harmonijnemu rozwojowi osoby. W masowych nakładach ukazują się popularne książki Rogersa, Maslowa i ich zwolenników. Przedmiotem codziennych rozmów stają się takie sprawy, jak trening wrażliwości czy grupy spotkaniowe.

255