LastScan6

w OKresie uorasiama puu wpiywcm tiaum s^umcj /.auiuuz,ą mhuuij w ouumu rze języka oraz w jego funkcjach. Zmiany te dotyczą: (1) wzrostu zasobu słownictwa i jego treści, (2) zrozumienia struktury gramatycznej języka, (3) kultury języka w zakresie mowy ustnej i pisanej (Przetacznik, 1978). Wyraźnie uchwytne są zmiany w zakresie słownictwa: podczas gdy czynny język dziecka wstępującego do szkoły zawiera około 3000 słów, to pod koniec szkoły podstawowej obejmuje on już ok. 10 000 słów. Rozwój słownictwa w okresie dorastania polega również na poszerzaniu się odcieni znaczeniowych (tamże). Młodzież potrafi używać słów w znaczeniu potocznym i naukowym, dosłownym i przenośnym, rozumie metafory i symboliczny sens wypowiedzi. Sprzyja to młodzieńczej twórczości i uczestnictwu w życiu kulturalnym, co zwrotnie wpływa na rozwój zdolności językowych młodzieży.

Dorastający potrafią też coraz lepiej obserwować i analizować aktywność własnego umysłu (tzw. monitoring kognitywny). To znaczy, ujmują krytycznie swoje umysłowe właściwości i potrafią je modyfikować (Nielsen, 1996).

„Monitoring kognitywny” sprzyja tworzeniu koncepcji samego siebie, a skupienie się na własnej osobie jest określane jako młodzieńczy egocentryzm (Elkind, 1967, Piaget, 1975). Nie jest on cofnięciem się do egocentryzmu dziecięcego, ale skutkiem dwojakiego rodzaju zmian rozwojowych: osiągnięcia stadium myślenia formalnego oraz zwiększającego się zainteresowania własną osobą. Piaget (1975) opisuje młodzieńczy egocentryzm jako wiarę we wszechmoc refleksji; a J. S. Cole-man (1961) jako „spojrzenie skierowane do wewnątrz” (inward looking). Wskutek młodzieńczego egocentryzmu dorastający wytwarzają w myślach „wyimaginowaną publiczność” (Elkind, 1967). Wielu spośród nich prezentuje przed taką wyobrażoną publicznością swoje ciało, przedstawia swoje argumenty, czuje się w centrum uwagi. Zdaniem Elkinda posiadanie „wyimaginowanej publiczności” przyczynia się u młodzieży do porywów entuzjazmu, pragnienia czynów nadzwyczajnych.

Zjawisko „wyimaginowanej publiczności” świadczy również o rozwoju wyobraźni, która ujawnia się ponadto w marzeniach oraz w twórczości młodzieży. Młodzieńcze marzenia mają charakter życzeniowy, ale też często ucieczkowy i kompensacyjny. Treść marzeń zależy zarówno od sytuacji, która je wyzwala, jak i od właściwości psychicznych oddającej się marzeniom osoby. Badacze zajmujący sie ta problematyką twierdzą zgodnie, że marzenia występują znacznie częściej

" jedlin uuiaciaj^^. opuaiuu auiuiuw puisjuun na ^wićjz-cjk. imęuz,y iuz-wujcii poznawczym, a kształceniem umysłu zwracały szczególną uwagę M. Przetacznil (1978) oraz M. Tyszkowa (1977).

Nawiązywanie społecznych interakcji rozwija zarówno myślenie o społecznycl problemach, jak i ściśle z nim związaną zdolność do rozważań natury moralnej.

5.2.3. Rozwój społeczny.

Interakcje z rówieśnikami i dorosłymi

Rozwój społeczny w okresie dorastania, zmierzający do coraz wyższego po ziomu społecznej dojrzałości, jest w literaturze przedmiotu rozpatrywany z punkti widzenia stadiów rozwoju kognitywnego, teorii psychoanalitycznych, teorii spo łecznego uczenia się oraz teorii biologicznych (Nielsen, 1996). Zgodnie ze stadial nym ujęciem rozwoju, społeczna i moralna dojrzałość wynika z osiągniętego prze: jednostkę stadium kognitywnego rozwoju. W przeciwieństwie do tego, teorii społecznego uczenia się głoszą, że poziom dojrzałości społecznej dorastających jes zdeterminowany, począwszy od urodzenia, oddziaływaniem wychowawczym rodzi ców i innych osób znaczących. Z tym poglądem zgadzają się psychoanalitycy, jak kolwiek inaczej rozumieją mechanizmy wpływu rodziców i innych osób dorosłych W podejściu biologicznym główną rolę w społecznym dojrzewaniu przypisuje si< uzyskaniu odpowiedniej dojrzałości ośrodkowego układu nerwowego, pozwalające na świadome kontrolowanie emocji.

Nie wnikając w poszczególne koncepcje należy stwierdzić, że każda z nici zawiera część prawdy, która składa się na całość współczesnego rozumiem; społecznego dojrzewania dorastających. Szczególnie ważnym aspektem tego doj rzewania są związki interpersonalne dorastających, i to zarówno związki z rówieś nikami, jak i z rodzicami oraz innymi osobami dorosłymi.

Związki rówieśnicze

Dorastający zbliżają się do rówieśników, którzy znajdują się w pobliżu i z któ rymi mogą się wspólnie bawić, bardziej aktywnie dobierają sobie partnerów, ocze kując od nich wymiany myśli i współdziałania. Niekiedy, na samym początku okre su dorastania, można zaobserwować przejściową fazę tzw. antagonizmu płci, ti