LastScan7 (8)

nieniu się od wysiłku wymagającego zaangażowania umysłowego, odprężeniu, zwolnieniu psychofizycznemu, poczuciu radości i zadowolenia.

Wyróżnia się następujące rodzaje przestrzeni dla rekreacji:

-    przestrzeń miejska (w tym prywatna przestrzeń domowa),

-    przestrzeń podmiejska,

-    przestrzeń wiejska (duże obszary rekreacyjne).

Różnice występujące między poszczególnymi rodzajami przestrzeni można ze znacznym uproszczeniem ująć następująco: w ciągu przestrzeń miejska -przestrzeń podmiejska - przestrzeń wiejska zwiększa się liczba oraz wpływ naturalnych czynników i procesów środowiskowych, zmniejsza się zaś liczba i wpływ elementów technicznych i procesów antropogenicznych.

Przestrzeń rekreacyjna jest pewnego rodzaju „wytworem” człowieka wykorzystującego w celach wypoczynkowych środowisko geograficzne. Warunkiem jej powstania i rozwoju są potrzeby rekreacyjne ludzi. W przestrzeni takiej mogą funkcjonować ośrodki ukierunkowane na spełnianie oczekiwań osób preferujących ściśle określoną formę aktywności. Ośrodki te noszą nazwę ośrodków aktywności rekreacyjnej.

Ośrodek aktywności rekreacyjnej to integralna całość środowiska fizycznego i społecznego wraz z przypisanym do tego środowiska wzorcem zachowań rekreacyjnych (np. ośrodek sportów zimowych, klub fitness) (Eliasz 1993).

Działalność rekreacyjna, tak jak każda działalność ludzka, pochłania czas i może być mierzona jednostkami fizycznymi czasu. Czas, w przypadku działalności rekreacyjnej, jest traktowany jako zasób wyraźnie ograniczony. Jest on często bilansowany i dzielony. Jego wykorzystanie występuje zawsze w określonych układach społecznych i środowiskowych.

Znaczenie czynnika czasu w zachowaniu rekreacyjnym człowieka nie podlega żadnej dyskusji. Takie zachowanie rozumie się bowiem jako wymianę wartości, w którą angażowane są takie zasoby człowieka, jak np. energia psychiczna i fizyczna, uczucia, emocje oraz właśnie czas.

Działalność rekreacyjna wiąże się z wyjątkowym czasem - czasem wolnym. Czas wolny to czas bez obowiązków. Czas przeznaczony na zajęcia dowolne. Chodzi o tę sferę działalności człowieka, w którą angażuje się on z własnej woli (po wykonaniu swoich obowiązków zawodowych, rodzinnych i społecznych) i albo może odpoczywać, bawić się, wzbogacać swoją wiedzę i kwalifikacje dla własnej satysfakcji, albo uczestniczyć aktywnie - jeśli tak chce - w życiu społeczności.

W cywilizacji demokratycznej czas wolny jest jedną z najwyżej cenionych wartości wywierających wpływ na osobowość człowieka i decydujących o jakości, życia (Bombol i Dąbrowska 2003). W ilości czasu wolnego upatruje się zazwyczaj głównej, niejako obiektywnej, determinanty zaangażowania rekreacyjnego jednostki.

Czas wolny w teorii rekreacji rozważa się w dwóch ujęciach: jako kategorię czasu (podejście ilościowe) i jako zespółzachowań ludzkich (podejście jakościowe). Za czas wolny jako kategorię czasa uważa się czas, który pozostaje człowiekowi po wypełnieniu przez niego obowiązków zawodowych, domowych, szkolnych i który jest przeznaczony na odpoczynek, rozrywkę i rozwój osobowości. W tym kontekście wyróżnia się trzy typy czasu wolnego: krótki czas wolny -w trakcie zwyczajnego dnia, średn i czas wolny - w ramach weekendu, długi czas wolny - czas wakacyjno-urlopcwy.

Odnosząc czas wolny do zachowań ludzkich, przyjmuje się, że obejmuje on wszystkie zajęcia, którym człowiek może oddawać się dobrowolnie, poza obowiązkami zawodowymi czy rodzinnymi i szeroko pojętymi czynnościami życiowymi d I a odpoczynku, zabawy oraz własnego rozwój u umysłowego, artystycznego, tech-nicznego i innego (Kamiński 1965).

Ramę czasu wolnego wypełniają zajęcia ukierunkowane różnymi potrzebami, zainteresowaniami oraz cechami jednostek i grup. Stosownie do celu mogą one mieć np. charakter edukacyjny, integracyjny, kulturalny, kompensacyjny, wychowawczy oraz rekreacyjny (Kamiński 1965).

Należy w tym miejscu zaznaczyć, żeniezwykle trudne, jeżeli nie niemożliwe jest rozgraniczenie zajęć czasu wolnego i przypisanie ich jednej z trzech przynależnych im, podstawowych funkcji: odpoczynku, zabawy i pracy nad sobą. Te same zajęcia, zależnie od subiektywnego odczucia, mogąspelniać jednocześnie kilka z nich, np. czytanie książki może być związane z funkcją rozwoju intelektualnego, ale także funkcją odpoczynku. Powyższe rozważania potwierdzają tezę, że czas wolny jest wielofunkcyjny, sposoby jego wykorzystania i motywy im towarzyszące są niezmiernie bogate i zróżnicowane.

Zajęcia czasu wolnego można scharakteryzować według różnych kryteriów, np. indywidualnego zaangażowania się (bierne lub czynne, konsumpcyjne lub receptywne, odtwórcze lub kreatywne) oraz według miejsca, w którym się odby-wają(mieszkanie, bliskie otoczenie lub odległy region). Dodatkowym kryterium podziału może być częstość wykonywania określonych czynności i długość czasu, jaki się im poświęca (godziny, dni, tygodnie).

Pojęcie czasu wolnego jest polisemiczne, ma inne znaczenie w różnych sytuacjach i dla poszczególnych ludzi. W zasadzie trudno określić, co jest formą spędzania czasu wolnego, aco pracą lub innymi formami ludzkiego zachowania. Występujące w życiu codziennym sytuacje złożone ograniczają możliwość jednoznacznego klasyfikowania czynności wolnego czasu. Mamy często do czynienia z zespołami czynności wykonywanych jednocześnie, z których część należy do kategorii obowiązków, część ma charakter rozrywki (zwłaszcza zajęcia w warunkach domowych).

Może się zdarzyć, że zależnie od okoliczności dane zajęcie dla tego samego człowieka będzie działalnością podstawową, traktowanąjako czynność „czasu zajętego” lub zabawą, uznawanąza czynność „czasu wolnego”. Ta dwuznaczność została przedstawiona na rycinie 4.1.

43