metodyka0007

66 Jerzy Dufolknjlls

go materiałem kamiennym lub ceglanym i wiążącym go spoiwem, Przy zastosowaniu tej techniki, warstwyjkulturowe przecięte w czasie wzno-szenda obiektu, a także te, które powstały w okresie późniejszym, pray-legają bezpośrednio do zewnętrznego i wewnętrznego ilŁca mjairu. Podobnie układa się również warstwa budowy; rozciąga się^ona po obu (ewentualnie jednej) stronach muru na powierzchni użytkowej z oden^u budowy obiektu, a tym samym oddziela warstwy kulturowe istniejące przed jego wzniesieniem od warstw powstałych po jego zbudowaniu (rys, 1: E).

Inna, często stosowana technika budowy polega na układaniu ławy fundamentowej w wykopie ,,szerokprzestrzennym¹’, to .znaczy szeilszym od wykonywanego w nim funda,mentu. W tym przypadku warstwy kulturowe istniejące w momencie budowy obiektu nie stykają się bezpośrednio z fundamentem, lecz oddzielone są od niego wyipelniskiem, powstałym po zasypaniu wyikopu wykonanego pod fundament. Przestrzeń między ścianami wykopu a fundamentem wypełniona jest najczęściej przemieszaną substancją warstw kulturowych zniszczonych w trakcie kopania rowiu fundamentowego, a także rozmaitymi odpadami budowlanymi. Przy zastosowani/u omawianej techniki waństwa budowy może wykształcić się ' w różnych miejscach: na dnie wykopu i ina poziomie .użytkowym, dochodząc do muru (pozostałości po wzniesieniu części fundamentowej — dolna warstwa, nadziemnej — igóma; rys. 1: A), bądź tylko w jednym z wymienionych miejsc (w przypadku nie wykształcenia się lub likwidacji jednej ,z warstw; rys. 1: B i 1: C).

Z przedstawionego przez J. Kuczyńskiego rozmieszczenia warstw budowy w wykopie szerokoprzesbrzennyim wynika, iż autor¹ ten dopuszcza możliwość wznoszenia partii nadziemnej muru bez zasypania rowu fun-damentowego (J. Kuczyński, 1971, s. 92). Wydaje się jednak, że w prakytce przypadki takie należeć musiały do odosobnionych. Ze względu na konieczność zachowania statyki budowli trudno wyobrazić sobie wznoszenie ścian obiektu (często do wysokości kilkunastu metrów) na wolno stojącym fundamencie. Zastosowanie jednak w pewnych okolicznościach takiego sposobu wznoszenia muru pociągnęłoby za sobą odłożenie warstw budowy tylko na dnie wykopu (rys. 1: C) bądź również przy jego górnych brzegach (rys. 1: D), a w przypadku zasypania rowu w trakcie wznoszenia partii nadziemnej, warstwa .górna dochodziłaby do lica muru (rys. 1: A, ewentualnie rys. 1: B).

Przegląd publikacji dotyczących badań nad. obiektami architektury wskazuje na to, iż oprócz wyrmetnionych wyżej technik konstruowania lundaimenitów możma spotkać się w praktyce badawczej z innymi, choć znacznie rzad/ziej występującymi, sposobami ich budowy.

Pierwszy z mich jest połączeniem obu wymienianych poprzednio technik i ipatega na ukiadainlu fundamentu tylko .przy jednej ze ścian szero- ^ kiego wykopu ⁱ. Po zakończeniu prac, z-jednej strony lawy fundamentowej zna idu ia się nienaruszone warstwy kulturowe, z drugiej zaś, materiał nagromadzony w wyniku zasypania rowu fundamentowego. Fakt połączenia obu technik budowy wskazuje ma to, iż w tym przypadku warstwy budowy mogą. układać; się po jedpej stronie .tak, jak przy fundamencie wznoszonym w wykopie wąskoprzestrzennym, po drugiej zaś, jak w wykopie szerokpprzestrzeimnyim.

Następna nietypowa -technika budowy fundamentu jest .bardziej skomplikowana, i łączy się ,z podwyższeniem, poziomu użytkowego w najbliższym otoczeniu’ wznoszonego obiektu^{2 3 4}. Po wykonaniu płytkiego rowu fundamentowego i wypełnieniu go odpowiednim materiałem budowla-, nyim, wyższa cześć fundamentu układa sie z „wolnej .ręki" 6 w kilku powtarzających się fazach. Każdorazowo, gdy zostaje położona odpo-. Wiednia warstwa budulca z zaprawą, po obu stronach fundamentu nad-sypuje się warstwę ziemi. Zabieg ten powtarza się kilkakrotnie, aż do uzyskania właściwej, wysokości fundamentu i odpowiedniego poziomu użytkowego.. Przy zastosowaniu .omawianej techniki zasadnicza, warstwa budowy powinna się nagromadzić na powierzchni nowo ukształtowanego terenu. Namiastki warstw budowy mogą powstać również pomiędzy nad-sypywamymi warstwami ziemii, na skutek rozlewania się zaprawy z kolejno układanych partii fundamentu (rys. 1: F). Możliwa, a nawet, częściej spotykana, jest również i|taka sytuacja, w której fundament wzno-saony z wolnej ręki wyprbwadza się w ten sposób do 'końca i podwyższenie poziomu wokół niego nie odbywa się stopniowo, lecz jednorazowo. Wówczas ślady tej działalności budowlanej możemy odnaleźć bezpośrednio nad rowem fundamentowym (w kitórym wykonano dolną część fundamentu) i na powierzchni podwyższanego terenu.

Należy się liczyć z tym, że przed stawione w praktyce badawczej techniki mogą wystąpić w nieco zniekształconej formie, 'bądź spotkać,się można z odosobnionymi, oryginalnymi rozwiązaniami technicznymi.

W sposób indywidualny i szczególny zalegać będą wówczas warstwy budowy. Aby mogły one i w tych wypadkach stanowić punkt wyjścia dla

1

Przykłady rozmieszczenia warstw budowy w zależności od techniki wykonania

fundamentów:

A—D: warstwy budowy przy fundamencie wzniesionym w wykopie „szerokoprzeslrzcn-nyny* (D, wg J. Kuczyński, mi); E: warstwa budowy przy fundamencie wykonanym w wykopie „wijskoprzestrzennym" (wg J. Kuczyński, 1971); F: warstwa budowy przy fundamencie wzniesionym z „wolne) ręki- u. jednoczesnym stopniowym podwyższaniem poziomu użylkowegof A—E: 1—i — warstwy kulturowe powstałe przed zbudowaniem fundamentu. 5—6 — warstwy kulturowe utworzone po jego wykonaniu, 7 — wypelnlsko wkopu fundamentowego; F: l — warstwa starsza od fundamentu, 2—J — warstwy powstałe podczas Jego wznoszenia, 5—6 warstwy nagromadzone po jogo zbudowaniu.

2

Sposób ten zastosowano przy budowie jednego z fundamentów w Lubiniu

3

(Z. i S. Kurnatowscy, 1980, s. 5).

4

Technikę tę zastosowano przy wznoszeniu nielctórych partii obiektu benedyktyńskiego w Tumie pod Łęczycą (A. Na dolski, A. Abramowicz, T. Po-klewski,. A. K ą s i n o w s k i, 19G0, s. 20—21).

⁰ Tj. wznosi się bez naturalnego szalunku jaki stanowią ściany wykopu funda: mentowego.