mity101 (2)

204 Ślęża

poteza germańska, wiążąca ją z jednym z odłamów ludu Wandalów -Silingami. Prawdopodobnie kultowe znaczenie ma nazwa góry Radu-ni (na Rusi obchodzono na wiosnę święto „radunicy" - dawne pogańskie święto wiosenne poświęcone pamięci zmarłych). Pod koniec XI lub na początku XII w. na szczycie Ślęży powstał (pośrednia wskazówka wcześniejszego kultu pogańskiego?; zob. Łysieć, Rip) klasztor kanoników regularnych, w ciągu XII w., dla - jak później utrzymywano - niedogodności miejsca przeniesiony do Wrocławia. Według tradycji już wcześniej istniał na Ślęży jakiś kościółek czy cela benedyktyńska. Mimo długiej tradycji badań archeologicznych (które miały jednak zawsze wyrywkowy charakter) nie udało się ostatecznie ustalić chronologii konstrukcji kamiennych na Ślęży i dwóch pozostałych wymienionych górach ani wspomnianych unikatowych rzeźb kamiennych. Znaleziska ceramiki pochodzą głównie z czasów kultury łużyckiej (epoka brązu i początek epoki żelaza), okres lateński (intensywnych wpływów celtyckich) i rzymski reprezentowane są w sposób śladowy, podobnie jak wczesne średniowiecze (V-X w.; jedynie 1,883% całości znalezionego materiału, podczas gdy późniejsze średniowiecze łącznie ok. 30%, a sama kultura łużycka 65%). Próbowano przypisywać Ślęży funkcje sakralne już w okresie kultury łużyckiej (uważając ją, co było do niedawna, przynajmniej w nauce polskiej, niemal powszechne, za wytwór Prasłowian) i uznając ciągłość tej funkcji od czasów kultury łużyckiej po czasy Thietmara, dopatrywano się śladów kultu solarnego, akcentowano wpływy celtyckie (faktem jest, że zoomorficzne rzeźby ślężańskie znajdują analogie jedynie na pograniczu Hiszpanii i Portugalii), identyfikowano Ślężę z poświadczonym przez Tacyta w Germanii sanktuarium lugijskich (germańskich? celtyckich?) Nahanarwalów (choć Tacyt pisze o gaju, nie o górze). Wspomniane ukośne krzyże w tradycji miejscowej były wprawdzie niegdyś nazywane „krzyżami pogańskimi" (Heidenkreuze), w rzeczywistości były jednak prawdopodobnie znakami granicznymi, dzielącymi posiadłości księcia Henryka Brodatego i augustianów wrocławskich, którzy mimo przeniesienia konwentu zachowali dobra na Ślęży. Na obecnym etapie badań w miarę pewna jest tylko, zgodnie z informacją Thietmara, sakralna funkcja tej góry, zapewne „świętego środka" Ślężan i Śląska, w okresie wczesnego średniowiecza wśród Słowian. -Korta; Słupecki 1992.

Światowid woliński - umowna nazwa znalezionej na Wolinie w latach siedemdziesiątych XX w. maleńkiej (6 cm) drewnianej figurki z czterotwarzową głową bóstwa, zapewne -> Świętowita, datowanej na IX lub X w. W przeciwieństwie do monumentalnych posągów Świętowita i innych bogów połabskich i pomorskich, znanych z opisów autorów średniowiecznych i znalezisk archeologicznych (zob. Altenkirchen, Altfriesack, Fischerinsel), Światowid woliński był posążkiem przeznaczonym do kultu osobistego lub domowego, czego potwierdzeniem jest znalezienie go w obrębie spalonego domu w centrum miasta. O kulcie pogańskim w Wolinie informują żywotopisarze św. Ottona z Bambergu. Mniej więcej współczesne Światowidowi wolińskiemu są znajdowane na Wolinie prymitywne niewielkie figurki o kształcie fallicz-nym. - W. Filipowiak, J. Wojtasik.

Światowid woliński

Światowid ze Zbrucza - umowna (nietrafna) nazwa wspaniałej rzeźby kamiennej, wydobytej w 1848 r. z nurtu Zbrucza, w pobliżu Liczkowic na pograniczu Galicji i Podola. Przewieziona do Krakowa, znajduje się w tamtejszym Muzeum Archeologicznym. Słup jest wykonany z wapienia, ma 2,57 m wysokości, kwadratowy przekrój. Zdobią go płaskorzeźby ułożone w trzy poziome pasy przedstawień. Cztery górne figury są połączone ze sobą, mają wspólną głowę o czterech twarzach, okrytą czapką z szerokim rondem. „Na każdej stronie słupa bóstwo ukazuje inny aspekt. Na stronie A występuje jako postać z rogiem w prawej ręce, odpowiada jej w środkowym pasie figura żeńska. Na stronie B widnieje postać z pierścieniem lub naramiennikiem, pod którą stoi figura żeńska. Na stronie C wyobrażony jest mężczyzna z szablą u pasa i koń, pod nim stoi figura męska. Na stronie D znajduje się inna postać męska bez atrybutów, pod nią stoi figura tejże płci. W pasie dolnym znajduje się figura Atlasa, który nie jest wyobrażony tylko na najuboższej w przedstawienia stronie D, gdzie odkryto jedynie ślad małego rysunku koła" (L. P. Słupecki). Autentyczność zabytku nie budzi dziś w zasadzie wątpliwości, natomiast ciągle dyskusyjne są czas powstania (i z tym związana etniczna atrybucja zabytku: czy jest on słowiański czy jakiegoś innego ludu, np. irańskiego