mity120

Żmij - skrzydlata istota mityczna, znana niemal w całej Słowiań-szczyźnie, o niezupełnie jasnych cechach i funkcjach. Najlepiej wiara w Żmija zachowała się u Słowian południowych i wschodnich. Na Bałkanach przeważyły funkcje przychylne ludziom: ochrona wód i zasiewów, a szerzej - „okolicy przed (jego) niebezpiecznym przeciwnikiem, smokiem burzy (lamja)", sprowadzanie życiodajnego deszczu. Ze smokami (u Słowian południowych występującymi wyłącznie pod obcymi nazwami: chała, ala, lamja, łama, ażdaja) walczył Żmij błyskawicami i piorunami. Wraz ze świętymi Eliaszem i Jerzym oraz samym Bogiem „należał do «sił czystych», stojących w opozycji do smoków, demonów, czarownic" (R. Tomicki). Kojarzono go z ognistymi zjawiskami na niebie (meteory, komety; por. PML pod rokiem 1028: „Znamię wężowe pojawiło się na niebiosach, i widać było je we wszystkiej ziemi"). Mógł występować pod postaciami różnych ptaków (np. koguta, żurawia, orła) oraz jako człowiek z małymi skrzydełkami pod ramionami, wężowym ogonem lub ciałem pokrytym łuskami. Żmij wchodził w związki seksualne z ziemskimi kobietami, owocem takich związków były dzieci płci męskiej o nadzwyczajnej sile i zdolnościach. W południowosłowiańskiej epice i folklorze bohaterowie często byli uważani za Żmija lub jego synów, walczących z potworami zagrażającymi rodzinnej ziemi i ludowi (niekiedy symbolizującymi Turków). U Słowian wschodnich Żmij przetrwał wyłącznie jako demon opiekuńczy, a nazwa „żmij" kojarzyła się ze żmiją, smokiem (wężem); doszło tam do „przesuwania nazwy Żmij na potwora, będącego przeciwstawieniem bohatera", choć zmiany te dokonały się niezupełnie konsekwentnie. Według R. Tomickiego „ostatnie badania mitologii słowiańskiej dowodzą, że zarówno bohaterowie eposów oraz legend, jak i święci walczący ze smokami i władający piorunami stanowią transformacje prasłowiańskie, a szerzej - indoeu-ropejskie wyobrażenia boga piorunowładcy (słów. Perun, litew. Per-kunas), którego walka ze smokiem była zasadniczym motywem mitu kosmogonicznego". Część uczonych łączy z wiarą w Żmija występujące w Polsce południowej nazwy miejscowe typu Żmigród oraz tzw. Wały Żmijowe na Rusi - umocnienia wznoszone zapewne przeciw koczownikom. - Tomicki 1974; E. Kowalczyk, w: „Archeologia Polski" 22,1977,1,192-212; Banaszkiewicz 1998, rozdz. X.

Żywię (Zywye) - rzekome bóstwo polskie. Jan Długosz (s. 166) w swym panteonie rzekomych bóstw pogańskich Polaków wymienia Żywię, pisząc lapidarnie: „Był też bóg życia, zwany Żywię". Czyżby analogia do północnopołabskiego bóstwa —> Siwa (Żywa?)? (Por. uwagę przy haśle Pogoda.)