n15 (4)

17. Język myślenia systemowego: powiązania i pętle 175

więcej swych produktów oznaczają jako priorytetowe. Tak samo jednak widzą sytuację ludzie z działów B, C, D i E. Dział sprzedaży jest coraz bardziej obciążony napływającymi zewsząd wymaganiami priorytetowego traktowania produktów, w wyniku czego korzyść netto każdego działu wyraźnie się zmniejsza. Ta sama historia powtarza się w wypadku innych scentralizowanych funkcji firmy, np. działu technicznego, szkoleniowego, konserwacji.

Strategie radzenia sobie ze zjawiskiem „tragedii współużytkowania"

•    Oprzeć się pokusie założenia, że każda sytuacja przypominająca „tragedię współużytkowania” wymaga inteiwencji z wyższego szczebla zarządzania. Posługując się analizą archetypów, starannie odróżniać prawdziwe „tragedie współużytkowania” od sytuacji „przerzucenia brzemienia” bolesnych decyzji na wyższy poziom. Z prawdziwą „tragedią” mamy do czynienia wtedy, gdy bodźce działające na poziomach jednostkowych okazują się anty-produktywne na poziomie wyniku kolektywnego.

•    Możliwe są trojakiego rodzaju działania naprawcze. W niektórych wypadkach (licznych sytuacjach z życia firmy) poszczególnym aktorom można zwrócić uwagę na kolektywne koszty ich działania. Im jaśniej dostrzegą tę szkodliwą strukturę, tym większa jest szansa, że ograniczą jej działanie. W innych wypadkach (np. w wielu sytuacjach z zakresu ochrony środowiska) publicznie dostępne zasoby muszą zostać całkowicie zamknięte aż do czasu, kiedy zdołają się odtworzyć. Czasami wreszcie można bezpośrednio odtworzyć nadwerężony wspólny zasób lub (zwłaszcza w wypadku zagadnień technologicznych) usunąć ograniczenia wydajności wspólnego zasobu.

•    W każdej takiej sytuacji konieczna jest nadrzędna „legislacja” w sprawie wspólnego dobra, wskazanie wspólnego celu lub punktu ciężkości. Nie ma możliwości rozwiązania problemów na poziomie jednostkowym, ponieważ każda jednostka podlega przemożnej presji skłaniającej ją do ciągłego wykorzystywania zasobu. Żaden kierowca nie jest w stanie udrożnić zakorkowanej autostrady jednostronnym działaniem - zjeżdżając z niej, gdyż jedyny skutek będzie taki, że następny kierowca przez moment będzie mógł jechać nieco szybciej.

Jednym z argumentów na rzecz podejmowania bolesnych reform systemu rządzenia jest właśnie stwierdzenie faktu, że tylko efektywne i elastyczne rządy mogą sobie radzić z coraz częściej spotykanymi w dzisiejszym święcie sytuacjami „tragedii współużytkowania”. Błędem jednakże byłoby widzieć w rządzie (czy innej władzy) jedyne źródło rozwiązywania tego typu problemów. Nasze wysiłki związane z budową organizacji uczącej się w ostatecznym