n3 (6)

17. Język myślenia systemowego: powiązania i pętle 159

Ujawnijmy zatem tę pętlę. Jaki problem naprawdę chcemy rozwiązać? Przypuśćmy, że widzimy go w bieżących zyskach — ale czy krótkoterminowe wyniki finansowe są rzeczywiście najważniejsze? Czy może w istocie toczy się gra o długoterminową sytuację finansową firmy?

Zmiana aspiracji pozwala często dostrzec możliwości bardziej efektywnego działania. Zespołowa praca nad problemem „szkodliwych lekarstw” prowadzi nierzadko do ćwiczenia w kształtowaniu wspólnej wizji. Czy doraźne środki, które tak uporczywie stosujemy, odpowiadają naszej wizji? Czy też raczej jest tak, że staramy się rozwiązać problem mający niewiele wspólnego z zasadniczym celem naszej działalności?

Archetyp 2. Granice wzrostu

Michael Goodman, Jennifer Kemeny, Charlotte Roberts, Art Kleiner

„Była to najlepsza i najgorsza z epok, wiek rozumu i szaleństwa” — pisał Karol Dickens w Opowieści o dwóch miastach. Zycie często wydaje się pełne takich paradoksów. Kiedy jesteśmy zajęci zarabianiem dużych pieniędzy, mamy mało czasu, aby się nimi cieszyć. Kiedy z kolei marny dużo wolnego czasu, to często nie mamy pieniędzy. Szybko rozwijająca się firma jest bez reszty pochłonięta planowaniem dalszego wzrostu — nie przeznacza zysków na inwestycje, które mogą się okazać potrzebne w razie zwolnienia tempa rozwoju. Kiedy do tego dochodzi i staje się już oczywiste, jakie zasadnicze zmiany mogłyby na nowo pobudzić rozwój, firma nie dysponuje środkami — pieniędzmi albo ludźmi — umożliwiającymi przeprowadzenie tych zmian. Gdybyśmy tylko potrafili przewidywać najgorsze czasy wtedy, gdy przeżywamy najlepsze! Uświadomienie sobie tego paradoksu pomaga jednostkom i firmom uniknąć pułapki „granic wzrostu”.

Prawda jest taka, że nigdy nie rozwijamy się bez granic. W każdym aspekcie życia schematy wzrostu i ograniczeń spotykają się ze sobą w różnych kombinacjach. Niekiedy dominuje wzrost, kiedy indziej silniejsze są ograniczenia. Często też waga przechyla się wciąż to w jedną, to w drugą stronę.

Na schemacie „granic wzrostu” proces -wzrostu przedstawiamy zazwyczaj jako pozytywną pętlę wzmacniającą - po lewej stronie rysunku. Proces ograniczający ukazujemy zwykle jako pętlę równoważącą po prawej stronie; pętla ta reaguje na nierównowagę wytwarzaną przez pętlę wzrostu. Siłą napędową pętli równoważącej jest również jej cel — ograniczenie całego systemu, trudne do dostrzeżenia dlatego, że bardzo odległe od procesu rozwoju.