na dz z pol020

42

przęśliki. Odzież szyto przy pomocy igieł zarówno kościanych, jak i brązowych.

Na szeroką skalę wykorzystywano drewno, zarówno do produkcji przedmiotów codziennego użytku, jak i w budownictwie. Podobnie jak w młodszej epoce kamienia, tak i w starszych fazach epoki brązu wznoszono różne domostwa naziemne o plecionkowej konstrukcji ścian. Być może znano już w tym czasie zrębową technikę wznoszenia domów. W różnych rejonach dorzecza Odry i Wisły zakładano w tym czasie osiedla obronne ufortyfikowane wałami kamienno-ziemnymi. Część tak obwarowanych osad zajmowały ziemianki mieszkalne i gospodarcze, słupowe budynki naziemne oraz rozrzucone po osiedlu kamienne paleniska. Struktura zasiedlania obecnych ziem polskich w starszych fazach epoki brązu opierała się jednak głównie na rozmaitej wielkości osiedlach otwartych, których zabudowa była raczej bezładna. W rejonach, w których osiedlano się na dłużej, wznoszono solidne domostwa, tam gdzie pobyt danej grupy ludzi był znacznie krótszy, stawiano pomieszczenia prymitywne. Wielkość domostw wznoszonych w osiedlach otwartych była zróżnicowana i wynosiła w granicach od 6 do 44 metrów kwadratowych. We wnętrzu domostw znajdowały się bardzo często paleniska gliniane lub kamienne, względnie palono ogień bezpośrednio na ziemi. W niektórych bardziej trwałych obiektach występowały wyraźnie starannie wykonane podłogi gliniane.

W środkowej fazie epoki brązu na obszarach Europy Środkowej, a więc również i na obecnych ziemiach polskich zaszły istotne zmiany. Tereny te od schyłku II okresu epoki brązu zostały stopniowo opanowane przez nowy obyczaj pogrzebowy. Pojawił się nowy typ kultury określany mianem ..kultury pól popielnicowych’'. Nazwa ta nadana została od powszechnie występujących rozległych, płaskich cmentarzysk, na których znajdowały się groby ciałopalne, przeważnie popielnicowe, wyposażone głównie w ceramikę.

Proces tworzenia się nowego modelu kultury nie przebiegał jednocześnie ani też jednakowa na całym terytorium objętym tym zjawiskiem. Na obecnych ziemiach polskich pojawił się należący do tego systemu kulturowego kompleks „łużycki”. Jego pierwsze stadium krystalizacji miało miejsce w' XV-XIV w. p.n.e. na dosyć rozległych obszarach obejmujących: Górną Saksonię, Lużyce. Śląsk, Północne Morawy oraz północno-zachodnią Słowację. Z uwagi na rolę, jaką odegrał wspomniany wyżej kompleks „łużycki” w najstarszych dziejach dzisiejszych ziem polskich, warto zatrzymać się przez moment na mechanizmach sterujących jego rozwojem. Otóż na przełomie XV/XIV wieku p.n.e. powstały dwie najsilniej rozwijające się grupy regionalne tego kompleksu, a mianowicie: sasko-łużycka i śląsko-morawska. istniejące przeszło 1000 lat. One to stymulowały rozwój kulturo w)' całej Europy Środkowej i przyspieszały tempo przejmowania wzorów ..łużyckich”.

Objęcie tymi wpływami dorzeczy Odry i Wisły miało doniosłe znaczenie dla dalszych dziejów interesujących nas obszarów. Wiązało się bowiem z wyrównywaniem dawnych różnic w rozwoju poszczególnych stref obecnych terenów Polski zarówno kulturowych, jak i w stanie gospodarki, zasiedlania i gęstości zaludnienia. Był to - rzecz jasna - proces niezmiernie wolny, ciągnący się wieki, przerywany poważnymi perturbacjami. Nie wchodząc w nurtujące archeologów szczegóły poprzestańmy na stwierdzeniu, iż z rozwojem „cyklu łużyckiego” doszło na obecnych ziemiach polskich do powiększenia terenów okupowanych przez człowieka do niespotykanych wcześniej rozmiarów, przy równoczesnej znacznej stabilności zasiedlania. Patrząc na te zmiany z dzisiejszej perspektywy ich rozmiary wydawać się muszą znikome. Spoglądając na dzisiejsze tereny Polski z lotu ptaka, moglibyśmy dostrzec przede wszystkim powierzchnie pokryte zwartymi lasami. Szczegółowa analiza takiego obrazu pozwoliłaby nam jednak dostrzec tu i ówdzie wyraźne prześwietlenia w zwartej gęstwinie leśnej, a u' ich obrębie polanki, na których rozlokowane były osiedla ludzkie z ogródkami oraz niewielkimi poletkami uprawy leśno-odłogowej i wypasów. Były to funkcjonujące w młodszych fazach epoki brązu mikroregiony osadnicze. Na podstawie analizy archeologicznych znalezisk, które są, jak pamiętamy, śladami systematycznej działalności przestrzennej człowieka, badacze pradziejów starają się określić wielkość i rodzaj terenów' przez niego użytkowanych. Rozległość mikroregionów wahała się w granicach od 5-6 do około 30 km kwadratowych, rzadko dochodziła do 50-60 km kwadratowych. Mikroregiony te zasiedlały, według przeprowadzonych przez archeologów szacunków. wspólnoty lokalne, których liczebność wahała się od ok. 100 do 500-600 osób. a w sporadycznych wypadkach od 800 do 1000 osób.

Gospodarka grup ludzkich zasiedlających obszary dzisiejszych ziem polskich opierała się w dalszym ciągu na uprawie ziemi i wychowie zwierząt. Uprawiano głównie rośliny zbożowe, a zwłaszcza różne gatunki pszenicy: zwyczajną (Triticum vulgare), samposzę (Triticum monocosocum), plaskurkę (Triticum dicoccum) oraz orkisz (Triticum spelta), dalej proso, jęczmień, a nieco później (schyłek brązu) także i żyto. Obok zbóż uprawiano również rośliny motylkowe (strączkowe), takie jak: groch, bób i soczewica. W tym czasie mieszkańcy ziem polskich znali i uprawiali mak, len, lnicznik siewny, rzepik i rośliny oleiste.