Nartowska Różnice indywidualne0066

kim zwrócić uwagę nauczycielki. Może być oim spowodowana różnymi przyczynami, lecz nu plan pierwszy wysuwają się przyczyny środoJ wiskowe. W cytowanych badaniach E. Milevv*| skiej, dotyczących dzieci 3- i 4-letnich autorka odnotowała następujące cechy środowiska rodzinnego dzieci przejawiających niski poziom rozwoju mowy i małą aktywność werbalną: rzadki kontakt werbalny dorosłych z dzieckiem, nieumiejętność słuchania wypowiedzi dziecka, ograniczenie tematów rozmów do spraw porządkowych i codziennych, brak udziału rodziców w zabawach dziecka, brak zwyczaju czytania dziecku bajek lub opowiadań. Ponadto w kilku przypadkach za najważniejszą przyczynę obniżenia aktywności werbalnej dziecka należy uznać wychowywanie go do 3 lat poza rodziną oraz małomówność pozostałych członków rodziny i ograniczenie kontaktów werbalnych między nimi. Wymienione cechy środowiska nie występowały (lub jedynie pojedynczo i sporadycznie) w rodzinach dzieci odznaczających się dużą aktywnością werbalną i dobrym rozwojem mowy.

W badaniach tych zwrócił naszą uwagę jeszcze jeden fakt, a mianowicie: dzieci gadatliwe, wypowiadające się swobodnie, chętnie opowiadały, co widzą na obrazku. Natomiast to samo zadanie całkowicie hamowało aktywność werbalną dzieci małomównych, od których znacznie więcej wypowiedzi uzyskano w swobodnej rozmowie. Jak wiadomo, opis obrazka jest zadaniem trudniejszym dla dzieci w tym wieku niż swobodna wypowiedź, narzuca bowiem dziecku zakres słów, pojęć, którymi musi ono operować, podczas gdy w rozmowie swobodnej używa słów znanych mu i przekazuje treści takie, ja-■ umie wyrazić. Zachowanie dzieci małomów-ych jest więc zrozumiałe. Jednocześnie jednak :t to wskazówka, że stymulacja aktywności crbalnej dzieci o słabym rozwoju mowy nie pwinna się odbywać przy użyciu obrazków, hcz poprzez swobodny osobisty kontakt werbal-ly z nauczycielem¹.

Idnłomówność dziecka może być wyrazem ogólnie zmniejszonej' jego aktywności, związanej j cechami temperamentalnymi bądź spowodowanej zaburzeniami emocjonalnymi. W tym ostatnim przypadku małomówność występuje nie-fzadko u dzieci z rodzin o niekorzystnej atmo-■ferze uczuciowej, gdy dziecko przeżywa uczucia zagrożenia lub brak jest związków emocjonalnych między dzieckiem a rodzicami. W przylądku gdy mała aktywność werbalna występuje tylko w przedszkolu, jest ona przejawem złego samopoczucia dziecka, trudności Vr przystosowaniu społeczno-uczuciowym do przedszkola. Dzieci nieśmiałe, lękliwe, niechętnie wypowiadają się, gdyż w tym wypadku mowa jest sposobem nawiązywania kontaktu, którego te dzieci boją się i unikają.

W analizie przyczyn małej aktywności werbalnej dziecka należy brać pod uwagę również wy-łtępowanie wady wymowy lub nieumiejętność wypowiadania się, chociaż, jak wspominaliśmy, Jest to zależność rzadko występująca w wieku przedszkolnym. Stwierdzenie tej zależności powinno skierować uwagę nauczycielki na stosunek rodziców, rodzeństwa, rówieśników do zakłóceń w rozwoju mowy dziecka. Wyśmiewanie,

1

Należy podkreślić, że mówimy tu o aktywności werbalnej dziecka. Obrazki mogą być natomiast bardzo przydatne dla bogacenia słownika, rozwijania struktury zdaniowej, dla rozwoju słowno-pojęciowego itp. Sprawy te będą omówione w ostatnim rozdziale.