obraz
0 (173)

właściwości duchowych lub do dziedziny moralności trudnej do przedstawienia poprzez rzeczy „z krwi i kości”. Ażeby oznaczyć planetę Wenus, równie dobrze mógłbym ją nazwać Karolem Wielkim, Piotrem, Pawłem albo Medorem. Ale żeby oznaczyć Sprawiedliwość lub Prawdę, myśl nie może zdać się na arbitralność, gdyż są to pojęcia mniej oczywiste niż te, które zasadzają się na obiektywnym postrzeganiu. Wtedy trzeba odwoływać się do pewnego trybu znaków złożonych. Idea sprawiedliwości będzie ukazywana przez osobę karzącą lub przebaczającą i wtedy mamy alegorię; ta osoba może być otoczona albo może posługiwać się różnymi przedmiotami: tablicami praw, mieczem, wagą, a wtedy mamy do czynienia z emblematami. Ażeby jeszcze lepiej wyodrębnić to pojęcie Sprawiedliwości, myśl może wybrać opowiadanie jakiegoś przykładu z zakresu sądownictwa, mniej lub więcej rzeczywistego czy alegorycznego, w tym przypadku będziemy mieli apolog. Alegoria jest konkretnym tłumaczeniem³ idei trudnej do uchwycenia albo do prostego wyrażenia. Znaki alegoryczne zawierają ’ zawsze jakiś konkretny lub przykładowy element oznaczony.

Można zatem, przynajmniej w teorii, wyróżnić dwa rodzaje znaków: znaki arbitralne czysto wskazujące ⁴, które odsyłają do oznaczonej rzeczywistości, jeśli nie przedstawionej, to przynajmniej nadającej się do przedstawienia, i znaki alegoryczne, które odsyłają do oznaczonej rzeczywistości trudnej do przedstawienia. Te ostatnie znaki muszą konkretnie wyobrażać jakąś część rzeczywistości, którą oznaczają.

Dochodzimy w końcu do właściwej wyobraźni symbolicznej, kiedy to, co oznaczone, nie nadaje się już wcale do przedstawienia, a znak może odwoływać się tylko do znaczenia, a nie do zmysłowej rzeczy. Na przykład eschatologiczny mit wieńczący Fedona jest mitem symbolicznym, ponieważ opisuje domenę niedostępną wszelkiemu ludzkiemu doświadczeniu, domenę tego, co jest po śmierci. Tak samo możemy wyróżnić w Ewangeliach, „przypowieści” o Królestwie będące prawdziwymi zespołami symbolicznymi i proste „przykłady” moralne o dobrym Samarytaninie, o Łazarzu i o złym bogaczu etc., które są jedynie alegorycznymi apologami⁵. Inaczej mówiąc, można określić symbol, za A. Lalandem ⁶, jako każdy konkretny znak przywołujący, poprzez naturalny stosunek, coś nieobecnego albo niemożliwego do postrzeżenia; albo jeszcze za Jungiem, jako: „Najlepszy możliwy kształt jakiejś rzeczy stosunkowo nieznanej, której zatem nie umielibyśmy od razu wskazać w sposób jaśniejszy i bardziej charakterystyczny” ⁷.

Symbol byłby nawet, wedle P. Godeta ⁸, odwrotnością alegorii: „Alegoria wychodzi z pewnej idei (abstrakcyjnej), ażeby dojść do kształtu, podczas gdy symbol jest prawdopodobnie i sam z siebie kształtem, a jako taki, między innymi, jest źródłem idei”. Ponieważ właściwością symbolu jest być dośrodkowym, poza odśrodkowym charakterem figury alegorycznej, w stosunku do wrażenia. Symbol, podobnie jak alegoria, jest prowadzeniem od zmysłowego, od wyobrażonego do oznaczonego, ale ponadto jest on z samej natury niedo-

23