Obraz
5 (65)

1

TRZY TEORIE NA TEMAT STOSUNKU JEDNOSTKI DO SPOŁECZEŃSTWA 23

speimajakieś hińkcje w obrębie poteczDDŚó, j tó zy))ro w s/ęazśy. w

ćSkr&zsrtStTaras? ęrcze&r g-wjzrf arźmycif osoóo-wych praw, a tylko te, które mu przyznaje organizm, całość. Organicystyczne ujęcie natury społeczności prowadziło zawsze do totalitarnych teorii w rozwiązywaniu problemu stosunku jednostki do społeczności, w których osoba ludzka podlegała całkowicie i pod każdym względem prawom narodu, państwa, partii, wydawanym przez grupy kierujące tymi społecznościami. Polityczne teorie totalitarne, faszyzm i hitleryzm, opierały się w całości na organicystycz-nym pojmowaniu społeczeństwa i państwa.

Równolegle do pierwszych prób organicystycznego ujęcia istoty społeczności powstawały w historii myśli przesłanki lub zarysy teorii mechanicy stycznej, atomistycznej czy też nominalistycznej, zwanej również teorią umowy społecznej¹⁵. Przesłanki teoriopoznawcze dla tej teorii stworzyli już Anaksagoras i Demokryt, gdy stwierdzali, że istnieją jedynie rzeczy jednostkowe, zaś całości, systemy są jedynie tworami umysłu ludzkiego. Na forum społeczne tę teorię bytu przenieśli jako pierwsi sofiści, potem cynicy, upatrujący szczęście człowieka w uniezależnieniu się od świata, a zwłaszcza od społeczeństwa, a następnie epikurejczycy, głoszący, iż realnie istnieją wyłącznie jednostki ludzkie, społeczność zaś jest sumą jednostek, które łączyć może jedynie umowa odnośnie do zaniechania lub podejmowania jakichś czynności. Wskutek tych umów nie powstaje jednakże żaden odrębny podmiot, żadna nowa całość, byt niezależny w stosunku do umawiających się jednostek. Społeczność jest tworem myśli ludzkiej, jest to nazwa, której realnie nie odpowiada żaden desygnat w świecie rzeczywistości. Spór o istotę społeczności trwał dalej. Teorię nominalistyczną czy też atomistyczną rozwijali Hobbes, Locke, Rousseau i chociaż często problem powstawania społeczeństwa, a także zagadnienie stosunku człowieka do społeczeństwa leżały w kręgu rozważań, to jednak zawsze u podstaw tych poglądów tkwiło stanowisko głoszące, że społeczność oznacza jedynie fakt wykonywania przez ludzi, zgodnie z zawartą umową, pewnych czynności podobnych lub uzupełniających się. Zdaniem tej teorii badacze społeczni, obserwując fakt umawiania się ludzi, iż nie będą sobie szkodzić lub że podejmą jakieś czynności podobne lub uzupełniające się, został uznany błędnie za powoływanie przez ludzi odrębnego podmiotu w ich współżyciu, nie dającego się sprowadzić i utożsamić z jednostkami umawiającymi się i z ich indywidualny-

¹⁵ Różnorodność nazw teorii nominalistycznej o istocie społeczności związana jest z różnymi sposobami uzasadniania poglądu lub też ze zwróceniem uwagi w poszczególnych odmianach tej teorii na sposób powstawania społeczności, na analizę tzw. dobra powszechnego itp.

r