Obraz4 (129)

360 Podstawy fizjoterapii

czego odczucie bólu nie słabnie, a zwykle wręcz narasta w związku utrzymującym się drażnieniem tych receptorów. W ten właśnie sposób dochodzi do rozwoju przewlekłych zespołów bólowych i stąd też tak ważne jest bardziej poszukiwanie i likwidowanie przyczyny bólu, niż samo tylko działanie łagodzące ten przykry objaw.

Z punktu widzenia potrzeb i możliwości fizjoterapii dość ważna jest klasyfikacja Steidlera, rozróżniająca ból spontaniczny, wywołany uciskiem, ruchem lub z przeciążenia, albo inna klasyfikacja, rozróżniająca na odmianę tzw. ból dysfunkcyjny (spowodowany ruchem bądź przyjęciem określonej postawy), posturalny (pojawiający się po dłuższym powtarzaniu określonych wzorców ruchowych) lub towarzyszący zmianom strukturalnym. Takie postrzeganie objawów bólowych może mieć bowiem znaczenie dla ogólnego programowania zarówno poczynań profilaktycznych, jak i leczniczych. Właściwe leczenie przyczynowe wymaga jednak bardziej szczegółowego rozeznania co do rzeczywistej przyczyny bólu. Ponieważ - poza pewnymi wyjątkami - usunięcie przyczyny nie jest zwykle łatwe i wymaga przeważnie pewnego czasu, ważne jest również rozeznanie odnośnie skutków - bliższych (wspomnianych ogniw łańcucha przyczynowo-skutkowego) i odległych, na które musza być ukierunkowane działania zapobiegawcze (profilaktyka drugorzędowa), lub które trzeba będzie złagodzić. Tam, gdzie przyczyny są funkcjonalne najważniejsze jest, by nie dopuścić do rozwoju i utrwalenia się zmian strukturalnych, które są oczywiście trudne do zlikwidowania i stanowią zwykle przyczynę trwałych dolegliwości bólowych. Celem przypomnienia, na rycinie obok przedstawiono pięć przykładowych łańcuchów przyczynowo-skutkowych, związanych z występowaniem bólu, których znajomość może ułatwić dobór środków łagodzących związane z tym objawy.

Doraźne przyniesienie ulgi pacjentowi jest oczywiście ważne, ale jest to zaledwie cel dodatkowy. O wiele ważniejsze jest zlikwidowanie przyczyny bólu i przerwanie błędnego koła, by umożliwić pełny powrót normalnej funkcji i na to z reguły ukierunkowane jest nasze działanie. Praktycznie jednak leczenie przeciwbólowe stanowi często jedyną możliwość przerwania powyższego łańcucha.

Doraźne działanie przeciwbólowe ma w fizjoterapii swoje dodatkowe uzasadnienie. Najprościej rzecz ujmując, wynika ono przede wszystkim z wzajemnej relacji pomiędzy bólem i aktywnością ruchową. Ból prowadzi bowiem do opisanego wcześniej somatomotorycznego hamowania (blokowania). W konsekwencji oznacza to unikanie określonych ruchów, a powszechnie znanymi tego przejawami są tzw. obrona mięśniowa przed danym ruchem i spontaniczne przyjmowanie pozycji (ułożeń), w których ból jest słabiej odczuwany. W praktyce oznacza to przyjmowanie przymusowych (antalgicznych) ustawień w niektórych stawach oraz „niemożność” wykonywania określonych ćwiczeń. Tego typu immobilizacja uniemożliwia natomiast właściwe usprawnianie i z reguły prowadzi do przedstawionych

POSTĘPUJĄCE

lokalny

niedobór

tlenu

przeciążenie

ścięgien

USZKODZENIE

WŁÓKIEN

MIĘŚNIOWYCH

względna

hipoksja

*

*

ogniskowo

wzmożone

napięcie

mięśniowe

błędna

aferentacja

ZMIANY FUNKCJONALNE NARZĄDU RUCHU

pobudzenie

mechano-i nociceptorów (BÓL)

informacja do o.u.n.

ZMIANY

DEGENERACY JNE

NAPIĘCIE

FUNKCJONALNE

ZAKAŻENIE

URAZ

BEZCZYNNOŚĆ

PODRAŻNIENIE

NAPIĘCIE

MIĘSNI

NIEDOKRWIENIE

TKANEK

ZATRZYMANIE

METABOLITÓW

NIEWYDOLNOŚĆ

FUNKCJONALNA

■ -

BÓL ^    ^

OBRZĘK

♦ I

NACIECZENIEI REAKCJA WŁÓKNISTA Am (ograniczenie: rozciągania mięśni, ruchomości stawowej, funkcji ścięgien i skrócenie powięzi)

BÓL

A'

ZAHAMOWANIE RUCHÓW

DEZORGANIZACJA SKURCZU MIĘŚNIOWEGO

*    Ąr

“SZTYWNE” NAPIĘCIE MIĘŚNI I PRZYKURCZE

ZABLOKOWANIE RUCHU

BÓL

immobilizacja    zaniki z^ECzynności

RÓŻNEGO STOPNIA

NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ W osteoporoza

BÓL

przykurcze

IMMOBILIZACJA

UZALEŻNIENIE OD INNYCH OSÓB

LEKI

DEPRESJA

NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ

Ryc. 251. Niektóre przyczyny i skutki bólu (częściowo wg Bruggera, Caillieta i Fassbendera)