Obraz5 (39)

pokolenie zdobywców — jak np. w Normandii — wszelkich zewnętrznych różnic swojej narodowości, przyjęło w swoje grono najmożniejsze rody krajowe, poczytywało się za tubylców, puszczało umyślnie w niepamięć historię przyjścia swojego.

Pozostały tylko przyniesione z Północy urządzenia społeczne i wojenne, dające zdobywcom polityczną przewagę nad krajowcami, utrzymywane przeto z najwytrwal-stzą przez nich uporczywością, a tak dziwnie użyteczne i praktyczne pod każdym względem, że nie tylko sami Normanowie trwali przy nich w założonych przez siebie państwach, ale nawet ludy sąsiednie przyjmowały je chętnie u siebie. Tym się np. stało, że znaczna część terminologii wojennej we Francji, w Anglii, nawet w Hiszpanii, winna swój początek Normanom, że cała marynarka francuska od nich erę swoją datuje itp.

Wobec niewojenności, lekkiej myśli, małego ukształcenia i biernego umysłu Słowian, musiały te urządzenia normaóskie jeszcze głębiej niż gdzie indziej zakorzenić się w nowym państwie lechickim i potrafiły zdziałać istotnie, że nawet po zesłowianieniu pierwszych zdobywców, nawet po upadku ich pierwotnej jedynowładzy, nawet po wygórowaniu żywiołu słowiańskiego za Piastów, prawie wszystkie instytucje, zwyczaje i wyobrażenia panującej klasy narodu zachowały wyraźnie barwę północną.

Ul

Zamknięcie

Przytoczyliśmy tyle różnych dowodów i skazówek, iż gdyby chodziło jedynie o przekonanie rozumu, moglibyśmy spodziewać się przebaczenia książce niniejszej.

Lecz pozostaje przeciwnik drugi — daleko niebezpieczniejszy — uczucie narodowe.

Jak to! — zawoła ku nam ledwie nie każden Po- ^ lak dzisiejszy — mieliżbyśmy być potomkami tłumów normańskich — my, którzy ani w mowie, ani w tradycji, ani we krwi nie mamy nic normańskiego!

Na to możemy odpowiedzieć: Zatarcie się wyraźniejszych śladów cudzoziemszczyzny powtarza się we wszystkich nowych państwach normańskich. W jeden, albo dwa wieki po zamieszkaniu w świeżo zdobytym kraju rozmawiał Norman nad Dnieprem po słowiańsku, w francuskiej Normandii po francusku, w Neapolu po włosku, a dzisiejsi ich potomkowie nie mają podobnież jawnej świadomości swoich początków. [...]

Zawoła tedy ktoś drugi: Jak to! mielibyśmy pochodzeniem naszym różnić się od większej części narodu — od tego ludu wiejskiego, z którym od wieków na jednej żyjemy ziemi, też same dzielimy zamiłowania, kochając się namiętnie w roli i pługu, stroniąc od miasta i zajęć miejskich, a nie czując żadnego pociągu do owych włóczęg normańskich — zwłaszcza po morzach dalekich!

Temu odpowiadamy: Różnica pochodzenia znikła zaiste od lat tysiąca. Dziś szlachta i lud zarówno są Słowianami. Wszakże słowiańskości tej nie dowodzić wspólnością zamiłowań rolniczych. Są to cechy daleko późniejsze niż mniemamy. Jeszcze za Bolesławów żaden Polak możniejszy nie myślał parać się rolą, która dopiero od Kazimierza W. i Zygmuntów stała się powszechniejszą potrzebą. [...] Nawzajem też i Nonnani nie oddawali się tak zaciekle włóczędze, jakby to mniemać można. Wędrówki ich miały pewien wyraźny cel, a tym było: „znaleźć sobie stałe siedliska, w których by mieszkać można spokojnie po wieczne czasy” [...]. Samo życie morskie tak mało odpowiadało ich zamiarowi, iż nie dbali nawet o wydoskonalenie sobie środków dłuższego pobytu i wojowania na morzu i podobnież, jak późniejsi Polacy, uchodzili czasem za ludzi nie znających się na wojnie morskiej [...]. Znalazłszy zaś stałe ,gniazdo” na lądzie, za-