obraz6 (11)

czna śmierć Gracjana, tłumaczona jako zemsta znieważonych przez niego bogów, co stworzyło przejściowo partii starorzymskiej silniejszą pozycję u dworu Walentyniana II^ł9. Właśnie za tego cesarza postanowiono częściowo zaleczyć rany zadane wierze ojców przez gwałtownego Gracjana.

Arystokracja rzymska była od dawna o-słoją konserwatyzmu religijnego. Trwała wiernie przy religio Romana. Państwo rzymskie nie brało pod uwagę przekonań religijnych nawet przy najwyższych nominacjach. Dlatego przechodzenie wielu nobilów na chrześcijaństwo nie miało posmaku rzeczywistego czy tylko domniemanego karierowi-czostwa bądź serwilizmu. Ustrzegło to szeregi konserwatystów przed ludźmi o niskich pobudkach etycznych, ale też pozwalało wielu arystokratom pozostać przy wierze przodków bez obawy o los osobisty. Naturalnym sprzymierzeńcem arystokratów były masy pod-r/.ymskiego chłopstwa, gdyż — jak słusznie mówi Małunowicz — obie te warstwy, chociaż tak dalekie od siebie hierarchicznie, łączy wspólne przywiązanie do przeszłości²⁰.

W omawianym krytycznie okresie drugiej połowy IV stulecia pobożność tradycjonalistów i konserwatystów z grona wyższych u-rrędników ulega wzmocnieniu, pogłębieniu i rmistycyzowaniu. Pro- i antypogańska fluk-

^ł* O. Sceck. <?. Aurclius Symmachus Eusebins, w: Pauly-Wissowas Realencyclopfidie der klassl-schen Altertumsuńssensehaft IV A, 1, szp. 1148.

L. Małunowicz, cyt. wyd., s. XXI.

cuacja polityki państwa wytrąciła U; warstwę społeczną ze sianu biernego, zmusiła siłą kontrastów do zajęcia stanowiska. Trzy Jata gorączkowej, nerwowej restytucji neopialom-zującego, monoteizującego polilcizniu w łatach 361—363 z zakazem nauczania przez chrześcijan jako szczytem reakcji pogarskiej też nic przeszły bez echa wśród czcicieli świętości Rzymu. Chociaż — jak już wspomniałem — Julian nie czuł żadnego sentymentu dla miasta na siedmiu wzgórzach, którego po prostu nie znał, to jednak zafascynowany walką z najgroźniejszym wrogiem powrotu do starego — z wiarą Chrystusa — uważał wszystkich niechrześcijan za wspólidcowców.

Oryginalny był ród Symmacnów, który wziął na swe burki lak niewdzięczną i tuk mało widoków rokującą na przyszłość misję obrony ancien regime u rzymskiego. Jak to bywa często z naturalizowunymi cudzoziemcami, czego i my mamy liczne przykłady w dziejach kultury polskiej (np. Lmde, Kolberg, Estreicher, Gloger, Lelewel czy Pol), Sym-macnowie byli Rzymianami świeżej daty. Najwybitniejszy przedstawiciel lej yi.ns Humana, Kwintus Aurehus Eusebius, należał do trzeciej generacji obywatćii rzymskich. Jak sugeruje O. beeck, jego dziad „był przypuszczalnie jednym z tych barbarzyńców, których Konstantyn Wielki obdarzył godnością konsula a który dopiero za Dioklecjana został naturalizowany.

W żyłach Symmachów płynęła zdrowa obca krew, chociaż zmieszana przez małżeństwa