Obraz06 (7)

bojów o przyczółki nad Wisłą i Narwią w sierpniu i wrześniu, do chwili upadku powstania na początku października. Ponadto obawa o rozprzestrzenienie się walk powstańczych poza Warszawę trzymała w szachu jednostki kwatermistrzo-wskie na tyłach operacyjnych walczących wojsk. Do ich ochrony, a także zabezpieczenia linii komunikacyjnych tylko w pasie 9 A użyło licznych oddziałów ochrony, a nawet przez pewien czas zaangażowano aż dwie dywizje węgierskie.

Należy też zdawać sobie sprawę, że zatarasowanie węzła dróg w Warszawie w wyniku powstania ogromnie skomplikowało niemieckie połączenia między frontem a zapleczem. Drastycznym tego przykładem były przedstawione trudności, jakie wynikły podczas manewru dwóch pancernych dywizji z rejonu Pragi pod Magnuszew. Oprócz tego powstanie dezorganizowało codzienne zaopatrywanie wojsk walczących na wschód od Warszawy.

Niebagatelną sprawą było również zużycie dużej ilości amunicji i paliwa w walkach w Warszawie, gdy front często bardzo ostro odczuwał niedostatki w zaopatrzeniu. W meldunkach 9 Armii niejednokrotnie domagano się zwiększenia dostaw, gdyż z tego powodu działania wojsk były poważnie zagrożone.

Duże też były —jak podkreślano w meldunkach dowództwa 9 A i zapisach w jej dzienniku działań bojowych — niemieckie straty poniesione w Warszawie. Wyniosły one 10 tys. zabitych, 7 tys. zaginionych i 9 tys. rannych — razem 26 tys. żołnierzy ¹.

Warto dla zilustrowania powyższych tez przytoczyć relację von dem Bacha na powyższy temat. Mimo, że zawiera ona różne nieścisłości, m.in. co do ilości zaangażowanych w Warszawie jednostek Wehrmachtu, w pełni potwierdza ustalenia niniejszej pracy. Von dem Bach relację tę złożył w 1947 r. dla Instytutu Pamięci Narodowej, gdy był przewieziony z więzienia norymberskiego do Warszawy jako świadek w procesie przeciwko Fischerowi, Leistowi, Meisingero-wi i Daumemu, toczącym się przed Najwyższym Trybunałem Narodowym.

Oto co powiedział von dem Bach na pytanie o „Wpływie powstania na działalność bojową 9 Armii na froncie":

„A. Pod względem materialnym.

Ruchy wojsk związane z frontem i dowóz musiały być przestawione na drogę okrężną, co zwiększyło odległość i niepotrzebne zużycie tak cennego paliwa. Związanie kilku pułków i silnych jednostek artylerii, które zostały wyciągnięte z walki z frontu praskiego, wreszcie związanie jednej z najlepszych dywizji pancernych, których na froncie brakowało, co najmniej na 14 dni; utrata z powodu pożaru czy zdobycia przez powstańców bardzo ważnych magazynów mundurowych i żywnościowych, a wreszcie utrata wszystkich wojskowych warsztatów reperacyjnych i jednostek zaopatrzenia, które były nie do zastąpienia.

B. Pod względem moralnym.

Moralny wpływ powstania na żołnierzy nie może być niedoceniany. Walczą-

167

1

Relacja von dem Bacha o powstaniu warszawskim. „Dzieje Najnowsze” 1947, nr 2, s. 322.