Obraz7

218 XXVIU. Państwo i związki wyznaniowe

Kościoły i związki wyznaniowe są równouprawnione, a państwo nie finansuje ich działalności; (b) wybór religii lub jej odrzucenie jest prywatną sprawą obywatela; (c) każdy ma prawo swobodnie, prywatnie i publicznie, indywidualnie i zbiorowo praktykować swoją religię; (d) Kościoły i związki wyznaniowe zachowują pełną autonomię i swobodę w organizowaniu swojego życia wewnętrznego, w określaniu swojej doktryny religijnej, powoływaniu na stanowiska w strukturach organizacyjnych, propagowaniu i nauczaniu wiary oraz zasad moralności; (e) Kościoły i związki wyznaniowe nie podejmują działalności bezpośrednio politycznej, nie uczestniczą w sprawowaniu władzy państwowej; (f) z wolności religijnej można korzystać w sposób, który nie zagraża wolności innych osób oraz porządkowi publicznemu (klauzula porządku publicznego); (g) nikt nie może być dyskryminowany z powodu swoich przekonań w sprawach religijnych ani zmuszany do ich publicznego ujawniania (prawo do milczenia). Podobne zasady są akceptowane w praktyce także przez te współczesne państwa liberalno-demokratyczne, które nie proklamowały w swoich konstytucjach zasady rozdziału państwa i Kościoła.

294. Stosunek Kościoła katolickiego do zasady rozdziału był początkowo bardzo negatywny. Dał temu wyraz na przykład papież Pius DC w 1864 roku, w dokumencie zwanym Syllabus, który zawierał „wykaz błędów” ówczesnego wieku. Jednak z biegiem dziesięcioleci stosunek do tej zasady ulegał zmianie. Wprawdzie dokumenty współczesnego Kościoła nie posługują się określeniem „rozdział” i mówią raczej o wzajemnej niezależności, autonomii i współdziałaniu Kościoła i państwa, to w istocie rzeczy chodzi tu o to samo, pod warunkiem, że nie będzie to rozdział wrogi, lecz przyjazny. Myśli te w syntetyczny sposób ujmuje konstytucja duszpasterska Soboru Watykańskiego II, Gaudium et Spes (pkt 76): „Kościół, który z racji swego zadania i kompetencji w żaden sposób nie utożsamia się ze wspólnotą polityczną [tj. państwem - przyp. P.W.], ani nie wiąże się z żadnym systemem politycznym, jest zarazem znakiem i zabezpieczeniem transcendentnego charakteru osoby ludzkiej. Wspólnota polityczna i Kościół są w swoich dziedzinach od siebie niezależne i autonomiczne. Obydwie jednak wspólnoty, choć z różnego tytułu, służą powołaniu jednostkowemu i społecznemu tych samych ludzi. Tym skuteczniej będą wykonywać tę służbę dla dobra wszystkich, im lepiej będą rozwijać między sobą zdrową współpracę, uwzględniając przy niej okoliczności miejsca i czasu”.

295. Niezależnie od tego, jak kształtują się relacje między państwem a Kościołami i związkami wyznaniowymi, na Kościoły i związki można spojrzeć z innego jeszcze punktu widzenia. Są one współcześnie instytucjami wywierającymi znaczny wpływ na państwo, współkształtując, wraz z innymi instytucjami życia publicznego, kierunki jego polityki, współokreślając cele w państwie, treść stanowionego prawa, oddziaływając na procesy rekrutacji na stanowiska publiczne itp.. Trudno byłoby tu wymienić i omówić wszystkie środki, jakimi w tym zakresie dysponują Kościoły i związki wyznaniowe. Ograniczę się tylko do dwóch. Nauczanie religijne i moralne Kościołów i związków wyznaniowych kształtuje osobowość ludzi, jest istotnym elementem kultury. Politycy nie są wolni od wpływu tego nauczania. Treść ich decyzji władczych bardzo często jest przez nie zdeterminowana lub przynajmniej współkształtowana. W podobny sposób reagują obywatele, podejmując na przykład decyzje wyborcze. Po drugie, Kościoły i związki wyznaniowe prowadzą niejednokrotnie działalność świadomie nakierowaną na wywarcie nacisku na władze publiczne dla realizacji interesów czy ideałów wspólnoty wyznaniowej. Pojawiają się one wówczas w roli grup nacisku, grup interesu. Nie zawsze oddziaływanie to podejmowane jest wprost; często w imieniu i(lub) w interesie Kościołów i związków wyznaniowych występują rozmaite organizacje świeckie, związane i niezwiązane z Kościołami.