Obraz1

66 VII. Państwo - trzy elementy definicji

musiały się jakoś określać w stosunku do tych dwu potęg. Jedne czuły się bardziej zagrożone przez Cesarstwo - ono było dla nich głównym przeciwnikiem i układem odniesienia - inne przez papiestwo. Z biegiem wieków, wraz ze słabnięciem potęgi politycznej Cesarstwa i papiestwa, pojawił się problem niezależności danego państwa i jego władcy względem każdego innego monarchy, każdego innego państwa (rex est imperator in regno sao - „Król jest cesarzem w swoim królestwie”). Suwerenność państwowa stała się kwestią stosunków wielostronnych. Państwa zaczęły dążyć do uwolnienia się od zależności wobec kogokolwiek.

83. Obok aspektu zewnętrznego należy zwrócić uwagę na drugi, niemniej ważny aspekt suwerenności - suwerenność wewnętrzną. Spójrzmy zatem, jak rodziły się państwa narodowe na kontynencie europejskim. W okresie wychodzenia z rozdrobnienia feudalnego władcy - jeden lub kilku z książąt dzielnicowych -podejmowali trud powiększenia swego terytorium w drodze szczęśliwych związków małżeńskich, wojen, przekupstwa, traktatów itp. Zwycięski władca rozbudowywał swoją domenę przez podporządkowywanie sobie innych władców - aż do mompntu, kiedy wyeliminował ich zupełnie, a dotychczasowe terytoria dzielnicowe (prowincje) wcielił do tworzonego przez siebie państwa. Tak odrodziło się po rozpadzie dzielnicowym państwo polskie, tak powstawało państwo rosyjskie, francuskie (por. zbieranie ziem ruskich przez kniaziów moskiewskich, reuniony Ludwika XIV), tak tworzyły się Prusy - przez eliminację z obszaru narodowego tworów państwowych, które w konkurencji politycznej, gospodarczej, kulturalnej, na ogół także militarnej, okazały się słabsze. Suwerenność oznaczała zatem niezależność, zwierzchność władcy wobec panów lokalnych, grup społecznych (np. magnaterii jako stanu) oraz innych podmiotów (np. miast) istniejących na obszarze władztwa państwowego. W sytuacji, w której władca mógł o sobie powiedzieć: „Nie mam konkurenta, nie mam przeciwnika, wszyscy są moimi poddanymi, moimi sługami”, stawał się suwerenem w swoim królestwie.

Współcześnie suwerenność wewnętrzna wyrażać się ma w zwierzchności państwa, działającego za pośrednictwem swoich organów, nad innymi podmiotami istniejącymi na jego terenie (np. partiami politycznymi, korporacjami gospodarczymi, związkami wyznaniowymi, stowarzyszeniami). Zwierzchność ta polegać ma na nieuleganiu przez organy państwa pozaprawnym naciskom ze strony tych podmiotów oraz na ostateczności i niepodważalności decyzji, które organy te podejmują realizując władztwo państwowe.

84.    Z nadejściem epoki, w której przestano wierzyć w szczególne przymioty monarchów, w ich boski dar rządzenia, kiedy zaczęto wierzyć raczej w potęgę i przyrodzone prawa narodu, ideę suwerenności rozciągnięto na naród (lud). Stworzono pojęcie „suwerenność” (zwierzchnictwo) narodu (ludu). Przyczyniła się do tego myśl oświeceniowa końca XVII i początków XVIII wieku (np. pisma Jana Jakuba Rousseau), choć pierwociny tej idei odnaleźć można u filozofów starożytności i u różnych myślicieli średniowiecza i odrodzenia. Od tamtych czasów przekonanie, iż władza należy do narodu lub od narodu pochodzi, stało się niemal powszechne; jest elementem świeckiej religii demokratycznych społeczeństw Zachodu. Zostało ono wyrażone w tysiącach rozpraw filozoficznych i politycznych oraz ujęte w setkach konstytucji. Niemal każda konstytucja od końca XVIII wieku stwierdza w pierwszych artykułach, że władza należy do narodu lub od narodu pochodzi. „Wszelka władza społeczności ludzkiej początek swój bierze z woli narodu” - głosiła Konstytucja z 3 maja 1791 roku. Naród zatem mają cechować te przymioty, które cechowały (lub wierzono, że cechowały) monarchę.

85.    Co oznacza tu termin „naród”? W demokratycznym konstytucjonalizmie współczesnym określa się nim ogół obywateli danego państwa. Jest on zatem rozumiany w znaczeniu politycznym, nie zaś etnicznym. Jedną z ważnych konsekwencji takiego podejścia jest to, że nikt, kto nie jest obywatelem danego państwa, choćby należał do narodu, który stanowi w państwie większość, nie będzie miał w nim praw politycznych, na przykład wybierania i zajmowania stanowisk urzędowych, decydowania w referendum itp. Będzie mógł, oczywiście, korzystać z wolności i praw człowieka, które na zasadach powszechności przysługują każdej jed-