Obraz4

72 VII. Państwo - trzy elementy definicji

zawierając na przykład traktat międzynarodowy. Ponieważ ograniczenie suwerenności państwowej jest zarazem ograniczeniem praw suwerena, zawieranie (ratyfikacja) traktatów przynoszących wspomniane skutki jest przez konstytucje uznawane za dopuszczalne jedynie na podstawie ustawowej zgody parlamentu, a nawet zgody narodu-suwerena wyrażonej w referendum.

W końcu XX wieku zarysowała się tendencja do traktowania suwerenności jako doznającej ograniczeń ze względu na konieczność respektowania przez władze państwowe podstawowych praw ludzkich i obywatelskich. Państwo nie może zatem powoływać się na swoją suwerenność, gdy gwałci te prawa, nawet jeśli są to prawa jego własnych obywateli. Wspólnota międzynarodowa może, a nawet powinna interweniować w obronie tych praw, choćby łączyło się to z naruszeniem suwerenności danego państwa. Argumenty te towarzyszyły interwencji zbrojnej NATO na terenie Kosowa w roku 1999. Na ile przekonanie takie utrwali się w międzynarodowej praktyce i doktrynie państw - pokaże przyszłość. Niewątpliwie jednak przełamuje ono tradycyjne wyobrażenie o suwerenności państwowej uznawanej dotychczas za podstawową wartość, na której opiera się byt każdego państwa.

92.    Omówione w poprzednim rozdziale trzy cechy państwa nie wyczerpują jego charakterystyki. Państwo, zwłaszcza europejskie państwo nowożytne i współczesne, ma inne jeszcze cechy. Jest ono organizacją (wspólnotą) przymusową. Państwo zresztą bywa niekiedy (M. Weber, H. Kelsen) definiowane jako organizacja mająca monopol na prawomocne korzystanie z przymusu. Przymusowość państwa może być rozumiana na dwa sposoby.

93.    Przynależność do tej organizacji w większości wypadków nie jest dobrowolna, i w tym sensie jest przymusowa. Odróżnia to państwo od wielu innych organizacji, do których przynależność jest dobrowolna. Takimi organizacjami są na przykład partie polityczne, stowarzyszenia i - w czasach współczesnych - związki wyznaniowe. Do organizacji państwowej należy się z reguły przez fakt urodzenia z rodziców, którzy są członkami tej organizacji, jej obywatelami. Działa tu tak zwana zasada (prawo) krwi (ius sanguinis). Pomocniczo znajduje tu również zastosowanie (sytuacje te występują rzadziej) zasada (prawo) ziemi (ius soli), wyrażająca się w tym, iż nabycie obywatelstwa następuje przez fakt urodzenia na terenie danego państwa. W naszych czasach członkostwo organizacji państwowej określane jest mianem obywatelstwa. Obywatelstwo jednak to coś więcej niż przymusowa przynależność do państwa. To cały kompleks uprawnień i obowiązków jednostki zarówno prawnych, jak i moralnych.

94.    Obywatelstwo jakiegoś państwa można także uzyskać, nie będąc wcześniej jego obywatelem, przez naturalizację. Każde państwo ustala własne zasady naturalizacji. Państwa uwzględniają