Obraz1 (77)

dwa lub trzy razy w czasie trwania sesji giełdowej, a najmniej płynne walory mogą mieć ustalany kurs raz dziennie w systemie ceny jednolitej.

W systemie mieszanym kluczową rolę odgrywa makler (giełdowy) specjalista. Ma on do spełnienia dwie podstawowe funkcje:

—    obliczanie jednolitego kursu dla przydzielonego waloru,

—    odgrywanie roli animatora rynku (,market maker) przez dokonywanie transakcji równoważących rynek.

Maklerom tym przydziela się zwykle pewną ilość papierów wartościowych, którymi handlują. Z reguły są to papiery o podobnych własnościach rynkowych, np. firm motoryzacyjnych, ubezpieczeniowych, banków. Zasadniczym zadaniem tego maklera jest jednak określenie jednolitej ceny przydzielonego mu papieru. Na małych giełdach, zwłaszcza europejskich, taką cenę wyznacza się dla wszystkich pakietów akcji. Na innych giełdach, pracujących w ruchu ciągłym, tym sposobem handluje się małymi pakietami akcji, np. mniejszymi niż 50 sztuk, lub dużymi, jeśli życzą sobie tego zleceniodawcy.

Jeżeli chodzi o periodyczny system notowań, to za jego utrzymaniem przemawiają następujące kwestie:

1.    Chęć zapewnienia odpowiedniej koncentracji (płynności) obrotu.

2.    Możliwość wyznaczenia rynkowo uzasadnionej ceny. Takiej ceny na dany walor nie można wyznaczyć, kiedy na rynku występują jedynie pojedyncze oferty. System ceny jednolitej pozwala także w takich warunkach ustalić cenę równowagi, podczas gdy w systemie notowań ciągłych pojawiające się poziomy równowagi w kolejno zawieranych na danej sesji transakcjach mogą być przypadkowe. Ponadto informacje o takich stanach równowagi mogą być mylącymi informacjami o stanie rynku.

3.    Chęć przyjścia z pomocą drobnym inwestorom, którzy w systemie notowań ciągłych nie są w stanie sami kontrolować rynku i wybrać dla siebie optymalnego momentu zakupu. Jednolita cena dnia pozwala na uniknięcie różnego rodzaju manipulacji zamówieniami drobnych inwestorów.

Trzeba również zaznaczyć, iż makler giełdowy specjalista wyznaczając dla danego waloru jednolitą cenę dnia ma do skojarzenia ze sobą wiele zróżnicowanych co do wartości pakietów akcji (zleceń kupna-sprzedaży), których ceny mogą znacznie od siebie odbiegać. Zależy to także od charakteru zlecenia, np. czy jest ono z limitem ceny czy bez. Określenie jednolitego kursu papieru wartościowego następuje przy użyciu ściśle określonej metody (algorytmu) i nie może być w żadnym wypadku związane z subiektywnym odczuciem maklera.

Makler giełdowy specjalista wyznacza jednolity kurs dnia danego papieru wartościowego na podstawie rozkładu progów cen zawartych w zleceniach z limitem ceny {limit order). Jest to na ogół podstawowy zbiór zleceń od drobnych inwestorów, którzy w ten sposób zabezpieczają się przed sytuacją, w której faktyczna realizacja transakcji może przebiegać w znacznie gorszych warunkach niż chciałby tego inwestor. Większe zlecenia składane są z reguły według schematu „po każdej cenie” (po kursie dnia). Pochodzą one od dużych inwestorów, mających swoich przedstawicieli na giełdzie, którzy na bieżąco mogą śledzić tendencje kursów i w dodatku zlecenia mogą składać praktycznie do momentu rozpoczęcia sesji giełdowej, a także brać udział w dogrywkach polegających na dokonywaniu transakcji równoważących popyt z podażą już po wyznaczonym kursie dnia.

Algorytm wyznaczania jednolitego kursu dnia polega na zestawieniu poszczególnych pakietów przygotowywanych do transakcji w porządku malejącym w odniesieniu do ceny kupna i w porządku rosnącym w odniesieniu do ceny sprzedaży oraz znalezieniu takiej ceny (ceny kompromisu), przy której największa możliwa ilość pakietów akcji zmieni właściciela. W przypadku wystąpienia stosunkowo niewielkiej nadwyżki po stronie podaży lub popytu, różnicę tę może wykupić lub sprzedać makler specjalista albo też inny inwestor w dogrywce. W sytuacji wystąpienia większych różnic w niezrównoważeniu rynku makler specjalista może nie być zainteresowany wykupem lub sprzedażą waloru i muszą nastąpić pewne administracyjne regulacje, polegające na proporcjonalnej redukcji zleceń kupna lub sprzedaży. Regulacje te mogą także spowodować zawieszenie dokonywania transakcji, jeżeli stopień niezrównoważenia rynku jest odpowiednio duży. Na przykład, jeżeli nadwyżka kupna pięciokrotnie przekracza liczbę akcji w zleceniach sprzedaży lub, odwrotnie, jeżeli nadwyżka sprzedaży pięciokrotnie przekracza liczbę akcji w zleceniach kupna, wówczas zawiesza się transakcje, ale wyznacza się nową cenę, która może się zmienić z sesji na sesję o pewien dopuszczalny, wyznaczony przez giełdę, limit, np. o 10% w stosunku do poziomu poprzedniego.

Także na rynku notowań ciągłych w trakcie sesji giełdowej zmiana kursu bieżącego w stosunku do kursu otwarcia nie może przekroczyć pewnej ustalonej granicy. Jeżeli przekroczy, wówczas zostają wstrzymane notowania danego waloru i system informatyczny giełdy nie przyjmuje nowych zleceń do momentu, gdy służba nadzoru rynku ustali czy ostatnio zawarta transakcja ma być unieważniona z powodu przekroczenia granicy dopuszczalnej zmiany ceny. Następuje regulaminowa przerwa w notowaniu danego papieru, po której wznawia się notowanie po nowym kursie otwarcia (wznowienia). Na giełdzie po takiej przerwie zmiany kursu waloru mogą być wyznaczone przez inny wskaźnik procentowy. Taka sytuacja na giełdzie może się powtórzyć kilkakrotnie w czasie trwania sesji.

4.6. Rozliczenia i system informatyczny

Przeprowadzanym transakcjom giełdowym musi towarzyszyć określony system rozliczeń między ich stronami. Przy ogromnej ilości transakcji system rozliczeniowy musi być w pełni zunifikowany i zautomatyzowany, a przy tym prosty w obsłudze oraz niezawodny. Stąd też przy każdej giełdzie musi być izba rozrachunkowa (clearing house). Jest to instytucja, która dokonuje rozliczeń między stronami zawartych transakcji, a także gromadzi powierzone jej dokumenty. Izba rozrachunkowa może wchodzić bezpośrednio w skład giełdy lub też może

155