Obraz 4 (10)

376 O poezji naiwnej i sentymentalnej

To, co tutaj zarzucam idylli pasterskiej, odnosi się zresztą tylko do idylli sentymentalnej; idylli naiwnej bowiem nigdy nie może brakować treści, ponieważ tam jest ona już zawarta w samej formie. Wszelka poezja musi mianowicie-mieć pewną zawartość nieskończoną i tylko dzięki temu jest poezją, ale warunek ten może spełniać na dwa różne sposoby. Może być nieskończona pod względem formy i taką jest wtedy, gdy swój przedmiot przedstawia ze wszystkimi jego granicami, kiedy go indywidualizuje, i może być nieskończona pod względem materii, a taką jest wtedy, gdy od swego przedmiotu odsuwa wszelkie granice, gdy go idealizuje; a więc albo przez przedstawienie absolutne, albo przez przedstawienie absolutu. Pierwszą drogę wybiera poeta naiwny, drugą — sentymentalny. Tamten nie może więc chybić swego przedmiotu, jeśli tylko trzyma się wiernie natury, która jest zawsze i wszędzie ograniczona, tzn. nieskończona co do formy. Dla tego natomiast natura ze swoim powszechnym ograniczeniem stanowi przeszkodę, jako że ma on włożyć w przedmiot treść absolutną. Toteż poeta sentymentalny nie umie korzystać ze swojej przewagi, jeśli od poety naiwnego zapożycza przedmiot, zapominając, że przedmiot sam w sobie jest całkowicie obojętny i staje się poetycki dopiero przez sposób, w jaki jest traktowany. Tak postępując, zupełnie niepotrzebnie stawia sobie granice takie same Jak tamten, przy czym nie może tego ograniczenia w pełni zrealizować ani nie może rywalizować z poetą naiwnym pod względem absolutnej określoności przedstawienia. Powinien więc w wyborze przedmiotu raczej się oddalać od poety naiwnego, ponieważ tylko pod względem przedmiotu może mu odebrać tę przewagę, jaką tamten ma nad nim pod względem formy.

Jeśli zastosujemy to do idylli_j>asiexskiej uprawianej przez poetów sentymentalnych, znajdziemy wyjaśnienie, dlaczego ten rodzaj poezji, nawet tam, gdzie jest dziełem geniuszu i najwyższego kunsztu, nie zadowala w pełni ani serca, ani ducha. Poeci tacy realizują ideał, a jednocześnie zachowują ciasny i ubogi świat pasterski, podczas gdy powinni byli po prostu albo wybrać inny świat dla ideału, albo inny sposób przedstawienia dla świata pasterskiego. Ich utwory są na tyle idealne, że traci na tym indywidualna prawda przedstawienia, a zarazem na tyle indywidualne, że cierpi na tym idealna treść. Tak np. pasterz Gessnerowski nie może nas dzięki prawdzie naśladownictwa zachwycić jako natura, na to jest bowiem istotą zbyt idealną; ale nie może nas też zadowolić przez nieskończoność myśli, na to jest bowiem postacią zbyt ubogą. Będzie się wprawdzie w pewnym stopniu podobać wszystkim typom czytelników bez wyjątku, jako że dąży do połączenia naiwności z sentymentalizmem i dzięki temu w pewnej mierze czyni zadość dwom przeciwstawnym wymaganiom, jakie można postawić utworowi poetyckiemu; ponieważ jednak poeta w swym usiłowaniu, by połączyć jedno z drugim, nie zaspokaja w pełni ani jednego, ani drugiego, nie jest ani całkiem naturalny, ani całkiem idealny, przeto nie może się w pełni ostać przed smakiem wyrobionym, który w rzeczach estetycznych nie toleruje połowicz-ności. Jest zjawiskiem uderzającym, że ta połowicz-ność rozciąga się również na język wspomnianego twórcy, niezdecydowanie oscylujący między poezją a prozą, jak gdyby poeta obawiał się, że w mowie wiązanej mógłby się zbytnio oddalić od rzeczywistej natury, a w nie wiązanej stracić poetyckie natchnienie. Wyższe zaspokojenie daje nam wspaniale praedsławie-